Akraba Evliliği

     En az bir ortak ataya sahip olan bireylere akraba (consanguineous), akrabalar arasında yapılan evliliklere akraba evliliği (consanguineous marriage),  doğan çocuklara ise  çocukları inbred denir. Latince kan anlamına gelen ‘sanguis’ ve ortak anlamına gelen ‘con’ sözcüklerinin bir araya gelmesinden oluşmuştur. Akrabalıkta ortak ata bir yada iki kuşak kadar önce ise buna ‘yakın akraba’, eğer ortak ata kuşaklar öncesinde bulunuyorsa ‘uzak akraba’ olarak tanımlanır.     İnsanoğlu çiftleşerek çoğalır yani çocuk anne baba sının aynısı olmaz soyun devamlılığı için evrim sürecinde farklılaşmaya ihtiyaç vardır. Anne baba genetik materyal açısından ne kadar farklıysa doğacak olan birey o kadar farklı koşula uyum sağlayabilecek durumda olur. Bu durum bitki ve hayvanlarda da bu şekildedir. Melez at daha hızlı koşar, hibrit domates en iyi ve en bol meyveyi verir. İnsaoğlunda ise yaşama uyum sağlayacak en güçlü, en güzel bireyler melezdir. Yani anne babalar arasında ortak ata yoktur. Anne ve babamızdan birer DNA zinciri alırız önemli olan bu zincirlerin birbirlerinden farklı olmasıdır. Annenin eksiğini baba, babanın eksiğini anne kapatır. Ve dünyaya gelen bireyler bu şekilde dayanıklı hale gelir.      Toplumsal bazı nedenlerden dolayı akraba evliliği ülkemizde %24 civarında görülmektedir. Ne önlem alırsak alalım bilinen bir hastalık yoksa çiftler gebelik düşündüklerinde önüne geçemeyeceğimiz hastalıklar için normalin 2 katı riske sahip olurlar ve bu riski göze alırlar.      Akraba evliliklerinde çocuklarda tek gen hastalıkları ve multifaktöriyel hastalıkların görülme riski artar. Kromozomal hastalıklara akraba evliliklerinin etki etmediği söylense de anne babası akraba olan kişilerin üreme hücreleri oluşurken mayoz bölünme sırasında kromozomal hata görülme riski artar. Yani akraba evliliği torunlara kadar etki eden bir durumdur.      Gebelik kayıpları, ölü doğum, bebek ölümleri, doğumsal anomaliler, kısırlık gibi bir çok sağlık problemi ile ilgili risk artar. Bazı akraba evliliklerinde görünürde hiçbir sıkıntı olmaması akraba evliliğinin masum olduğu yanılgısı yaratabilir. Görünürde bir sorun olmaması inbredlerin tamamiyle sağlıklı güçlü olduğu anlamına gelmez. Altta yatan ve kişiyi farketmese de tüm yaşantısı boyunca bırakmayan bğir takım özellikler mutlaka vardır.

Noninvaziv Prenatal Tarama NIPT

        Prenatal dönemde tanı koymak için geçerli testler hala girişimsel testler olan amniyosentez, kordosentez, koryonik villus biyopsilerinden yapılan genetik testlerdir.

            NIPT ise günümüzde tarama testi olarak kabul edilir bize prenatal invaziv testlerin yapılıp yapılmaması gerektiği hakkında fikir verir. Yani NIPT sonucunda bebekte risk görülüyor ise gebeliğin sonlandırılıp sonlandırılmaması amniyosentez sonucuna göre değerlendirilir. NIPT anneden alınan bir tüp kandan yapılır. Anne kanında bebeğe ait minimal düzeyde genetik materyal olan DNA bulunur. Çok farklı firmaların çalıştığı NIPT vardır. Bir çoğunun güvenilirliği %90 nın üzerindedir. Pratik yaklaşımda tarama testinde risk artışı olması durumunda NIPT yapılması uygundur. İleri anne yaşı, USG de anomali, 20 hft üzerinde risk faktörünün varlığında girişimsel işlemler daha çok tercih edilir. Tüm bu durumlar ayrıntılarıyla genetik danışmanlıkta ele alınmalıdır.

Aşağıdaki durumlarda NIPT testi doğru sonuç vermeyebilir, bu durumlarda NIPT önerilmez.

- Annede kromozomal anomali olması

- Anne vücut kitle endeksinin 35 ve üzeri olması

- Çoklu gebelik olması (ikiz, üçüz, vb.)

- Annenin geçen 3 ay içinde kan/kemik iliği transplantasyonu ya da kök hücre tedavisi almış olması

- Gebeliğin 8 haftadan küçük olması

- Gebeliğin oosit donasyonu(yumurta bağışı) ile gerçekleşmiş olması

Ailesel Akdeniz Ateşi, FMF

  Ailevi Akdeniz ateşi (Familial Mediterranean fever, FMF), Ailevi Akdeniz Ateşi, tekrarlayan ateş, karın ağrısı, göğüs ağrısı ve eklem ağrısı gibi semptomların hepsini, tekini ya da bir kısmını gösteren ataklar şeklinde seyreden bir hastalıktır. Nöbetler genellikle kişiden kişiye değişmekle birlikte 24-48 saat sürer. Hastalarda nöbetler arasındaki zamanda hiçbir belirti yoktur. Karın ağrısı, akut apandisit ile karışabilir ve çok şiddetli olabilir.

           Anne ve babadan direkt geçişi olan genetik bir hastalıktır. Bir çeşit romatizmadır. Vücutta mutasyondan dolayı iltihap ortaya çıkar, bu iltihap genelde karın zarını tutarak karın ağrısı, eklem zarlarını tutarak eklem ağrıları ve ateş gibi şikayetleri ortaya çıkarır. Bu hastalıkla ilgili mutasyon kişide varsa hastalık hayatın herhangi bir döneminde kendini gösterebilir. Bazen de ömür boyu bulgu vermeden kişi sorunsuz bir şekilde yaşayabilir. Bazı hastalarda ise iltihap vücutta vardır ancak bu durum bir şekilde ortaya çıkarılmamıştır, kişi bu durumu tolere etmiş olabilir ve ileri yaşlarda müdahale edilmemiş iltihap böbrek, kalp ve çeşitli organlarda zararlı proteinlerin (amiloid) birikimine yol açarak organ yetmezlikleri görülebilir.  Amiloidozda vücutta değişik organlarda "amiloid" denilen madde birikir, bunun sonucu kalp yetmezliği(kalpte birikim), böbrek yetmezliği(böbrekte birikim), bilinç kaybı, felç (sinir sisteminde birikim)gibi sorunlar ortaya çıkar. FMF ile ilgili bilinen bir mutasyonumuz var ise şikayetimiz olsun ya da olmasın ömür boyu doktor kontrolünde olmalıyız.

            Hastalıktan %98 oranında MEFV geni sorumludur. Ancak bu gendeki mutasyon mekanizması tam olarak henüz çözülebilmiş değildir. Ilımlı mutasyonlar ağır seyredebileceği gibi ağır mutasyonlar bulgu vermeyebilir. Ya da MEFV geninde herhangi bir mutasyon olmadan kişi FMF hastalığına sahip olabilir.

Ülkemizde bu hastalığa sebep olan genetik bozukluğu her 6 kişiden biri taşımaktadır. 1000 kişiden 1 ila 3'ü FMF hastasıdır. Yöresel bir hastalık olup en çok Karadeniz ve İç Anadolu Bölgelerinde görülür.

Tanı; tanı kriterleri (Tel-Hashomer), kolşisine cevap ile konulmakta ve MEFV gen mutasyonu ile desteklenir. Tanıda altın standart kolisine yanıttır. AAA hayat boyu devam eden bir hastalıktır ve tedavi için sürekli kolşisin kullanmayı ve doktor kontrolünü gerektirir (3,4). Kolşisin; hastaların sağlık durumlarını büyük ölçüde iyileştirir, atakların şiddetini ve sıklığını

sınırlar ve önemli derecede organ hasarının önüne geçer.

Tel-Hashomer AAA Tanı Kriterleri

Majör Kriterler

Tekrarlayıcı poliserözit ve ateşli ataklar

Başka bir nedene bağlanamayan AA tipi amiloidoz

Sürekli kolşisin tedavisine iyi cevap

Minör Kriterler

Yineleyen ateşli ataklar

Erizipel benzeri eritem

Birinci derece akrabalarda AAA varlığı

Kesin Tanı : 2 majör veya 1 majör ve 2 minör kriter

Şüpheli Tanı :1 majör ve 1 minör kriter

BRCA Nedir?

      BRCA meme ve over kanserinden yüksek ölçüde sorumlu tutulan gen ailesidir. BRCA1 ve BRCA2 adında iki gen içerir. Bu genler üzerinde mutasyon olması durumunda yaşam boyu meme kanseri ile karşılaşma riski % 70' lere ulaşmaktadır. Erken yaş meme kanseri, ailede çok sayıda meme kanseri, yumurtalık kanseri, erkek meme kanserlerinde bu genlerdeki mutasyonlar akla gelir. Ailedeki indeks vaka yani kanser olan kişi üzerinden mutasyon araştırması yapılır. Mutasyon bulunması durumunda hekim ve hastanın ortak ve uygun kararıyla sağlıklı meme ya yakından takip edilir ya da koruyucu cerrahiyle meme ya da memeler boşaltılır. Yine ortak karar ile uygun yaş ve zamanda yumurtalık ve tüplerin alınması söz konusu olabilir. Amaç ailedeki kadınları meme ve yumurtalık kanserinden korumaktır. Çünkü bu mutasyonu taşıyan olgularda yüksek risk söz konusu olduğundan cerrahi gibi radikal koruyucu işlemler düşünülebilinir. Sonraki kuşaklara bu mutasyonun geçme ihtimali %50 dir. Mutasyonun bulunması durumunda tüp bebek ve preimplantasyon genetik tanı işlemleri ile sonraki kuşakların korunması sağlanır.

     İlk yapılacak iş indeks vakanın yani ailedeki hasta kişinin Tıbbi Genetik Hekimlerine başvurmasıdır. İndeks vaka kaybedilmiş ise birinci derece akrabalar üzerinden araştırılma sürdürülür.

    BRCA1-2 dışında sorumlu başka genler de söz konusu olabilir. Doktorunuzun takibi ile uygun genetik araştırma ile riskinizi öğrenebilirsiniz.