Gen Terapisi Nedir? Somatik ve Germline Tedavi Yöntemleri, CAR-T ve Yeni Nesil Uygulamalar

-
Resim
Gen Terapisi: Genetik Hastalıkların Geleceğe Taşınan Umudu Gen terapisi , mutasyona uğramış genlerin düzeltilmesi veya fonksiyonel genlerin ilgili dokuya aktarılması yoluyla hastalıkların tedavi edilmesini hedefleyen deneysel bir biyoteknolojik yaklaşımdır. 2024 itibarıyla bazı gen tedavileri klinik uygulamalara geçmiş olsa da, çoğu hâlâ araştırma ve klinik deneme aşamasındadır. Başta kistik fibroz, Duchenne müsküler distrofi, hemofili, talasemi ve orak hücre anemisi gibi monogenik (tek gen hastalığı) bozukluklar olmak üzere, kanser ve viral enfeksiyonlar gibi edinsel hastalıklar da gen tedavisinin hedefi haline gelmiştir. Gen Terapisinin Temel Yöntemleri Gen tedavisinde yaygın olarak kullanılan yöntemlerden biri, rekombinant DNA teknolojisi ile oluşturulmuş genetik materyalin, bir vektör aracılığıyla hedef hücrelere taşınmasıdır. Bu vektörler sıklıkla modifiye edilmiş adenovirüs , lentivirüs , AAV (adeno-associated virus) gibi viral taşıyıcılardır. Alternatif olarak, plazmidler,...
Yorum Gönder

Prematür Ovarian Yetmezlik, Erken Menopoz

-

Prematür Ovarian Yetmezlik (POY) ve Erken Menopoz: Genetik Nedenler

        Prematür ovarian yetmezlik (POY) veya erken menopoz, kadınlarda yumurtalık fonksiyonlarının 40 yaşından önce kaybedilmesiyle ortaya çıkan önemli bir durumdur. Genetik faktörler, bu rahatsızlığın en yaygın nedenleri arasında yer alır. Turner sendromu, Frajil X sendromu ve diğer genetik faktörler POY'un gelişiminde kritik rol oynar.

Erken Menopoz, Prematür Ovaryen Yetmazlik


Turner Sendromu ve X Kromozomu Anomalileri

Klasik Turner Sendromu

Turner sendromu, POY'un en yaygın genetik nedenidir ve X kromozomunun tamamen eksik olduğu bir durumdur. Klasik Turner sendromunda yumurtalık rezervi tamamen tükenmiştir ve doğurganlık mümkün değildir.

Mozaik Turner Sendromu

Mozaik Turner sendromunda, X kromozomu eksikliği kısmi veya hücresel düzeyde farklılık gösterebilir. Bu bireyler adet görebilir ve çocuk sahibi olabilirler. Ancak doğum öncesi dönemde başlayan foliküler kayıplar nedeniyle erken yaşta doğurganlık kaybı ve menopoz görülebilir. Mozaik Turner sendromunda:

  • Menstrüel düzenler normal olabilir.
  • Düşük AMH seviyeleri görülebilir.
  • Çocuklarda klasik Turner sendromu riski yüksektir.

Kritik Genler: X kromozomunda yer alan DIAPH2, XPNPEP2, DACH2, POF1B ve CHM genleri, ovarian yetmezlik açısından önemlidir.

Frajil X Sendromu ve FMR1 Geni

FMR1 geni mutasyonları, POY'un genetik nedenleri arasında ikinci sıradadır. Frajil X sendromu, FMR1 genindeki CGG trinükleotid tekrarlarının artışı ile ortaya çıkar:

  • Premutasyon (60-199 tekrar): Kadınlarda taşıyıcılık şeklinde görülür. Bu kadınlarda POY riski %20'ye kadar çıkar.
  • Tam Mutasyon (>200 tekrar): Mental retardasyon ve Frajil X sendromu görülür.

Gebelik planlayan kadınlarda bu mutasyonun taranması kritik öneme sahiptir. Premutasyon taşıyıcılarının erkek çocuklarına %50 oranında mutasyonu aktarma riski vardır.

Galaktozemi ve GALT Geni

Galaktozemi, galaktoz 1 fosfat üridil transferaz (GALT) genindeki mutasyonlarla ilişkilidir. Otozomal resesif bir metabolik hastalık olan galaktozemi, POY riskini artırabilir.

Diğer Genetik Nedenler

Aşağıdaki gen mutasyonları da POY'a neden olabilir:

  • BMP15 Geni: Yumurtalık fonksiyonlarını düzenler.
  • FOXL2 Geni: Folikül gelişimini destekler.
  • ATM Geni: DNA onarım mekanizmalarında görev alır.
  • STAR Geni: Steroid hormon sentezini etkiler.
  • EIFB2 ve POLG Genleri: Hücresel enerji metabolizmasını düzenler.

Tedavi ve Yönetim Yaklaşımları

  1. Gebelik İhtimalini Artırmaya Yönelik: Mozaik Turner sendromu ve Frajil X premutasyon taşıyıcılarında doğurganlık desteklenebilir.
  2. Koruyucu Sağlık Tedavileri: Erken menopozun etkilerini önlemek için hormon tedavileri uygulanabilir.
  3. Genetik Danışmanlık: Gebelik planlayan kadınlara genetik testler önerilir. Preimplantasyon genetik tanı (PGT) ile hasta çocuk riski azaltılabilir.

Prematür ovarian yetmezlik (POY), genetik nedenlere bağlı olarak farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Bu yazı, POY hakkında kapsamlı bilgi sağlayarak genetik danışmanlık ve tedavi yöntemlerine ışık tutmayı amaçlar.

Kaynaklar

  1. PubMed: Prematür ovarian yetmezlik ve Turner sendromu üzerine yapılan genetik çalışmalara dair makaleler.

  2. Dünya Sağlık Örgütü (WHO): Kadın sağlığı ve erken menopoz üzerine raporlar.

  3. American College of Medical Genetics (ACMG) Guidelines: Genetik testlerin yorumlanması ve prematür ovarian yetmezlik üzerine rehberler.

  4. Genetic and Rare Diseases Information Center (GARD): Prematür ovarian yetmezlik ve genetik nedenler hakkında bilgi.

  5. Nelson LM. "Clinical practice. Primary ovarian insufficiency." New England Journal of Medicine, 2009. Prematür ovarian yetmezlik üzerine temel bir referans.

  6. Fragile X Syndrome: Frajil X sendromu ve POY ilişkisine dair bilgiler.

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Amyotrofik Lateral Skleroz, ALS Genetik mi?

-
Resim
Amniyotrofik lateral skleroz (ALS), genetik olarak birçok genetik varyasyonun orantısız olarak katkısıyla karakterize karmaşık bir nörodejeneratif hastalıktır. Ailede ALS hastası bireyin varlığı aile bireyleri açısından riski arttırır. ALS olan bireyin birinci derece akrabalarında (anne-baba-kardeş-çocuk) risk daha fazladır. Toplu olarak, tanımlanan genetik risk faktörleri, ALS’nin ∼% 50-% 70'inden sorumludur. ALS poligenik multifaktöriyel bir hastalıktır. Tek başına anlamı olmayan birçok genetik varyant ve birçok çevresel faktör bir araya gelerek hastalık ortaya çıkar. Hastalığın küçük bir kısmı ise tek gen hastalığı şeklinde kalıtırlır. Yani bir gendeki patojenik tek bir mutasyon hastalığın ortaya çıkmasına neden olabilir. Sonraki kuşaklara keskin bir biçimde kalıtılır. ALS’nin ortalama %9 ‘unda SOD1 genindeki mutasyonlar sorumlu tutulmaktadır. ALS ile ilişkili genlerin çoğu alellik heterojenite gösterir. Her gen içindeki farklı mutasyonlar aynı klinik fenotipe neden olabili...
devamı »

Spinal Müsküler Atrofi (SMA): Genetik Temeller, Klinik Bulgular ve Tedavi Seçenekleri

-
Resim
Spinal Müsküler Atrofi (SMA) Nedir?      Spinal Müsküler Atrofi (SMA), motor nöron hasarı nedeniyle kas zayıflığına ve kas kaybına yol açan, otozomal resesif geçiş gösteren nadir bir nöromüsküler hastalıktır. Hastalığın temelinde, SMN1 (Survival Motor Neuron 1) genindeki delesyon veya patojenik mutasyonlar yer almaktadır. SMN proteini , motor nöronların hayatta kalması için kritik rol oynar. Eksikliği durumunda omurilikteki motor nöronlar dejenerasyona uğrar, kaslar uyarılamaz ve atrofi gelişir.      SMA'nın görülme sıklığı yaklaşık 1/6.000 - 1/10.000 arasında değişiklik göstermektedir. Taşıyıcılık oranı ise 1/40 - 1/60 arasındadır. Hastalığın kliniği, bulguları ve seyri genetik altyapıya ve SMN2 gen kopya sayısına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. SMA Spinal Musküler Atrofi SMA'nın Genetik Mekanizması      SMA, genetik olarak heterojen bir hastalık olup, SMN1 ve SMN2 genleri dışında da bazı genetik varyasyonlar ile ilişkilendirilmi...
devamı »