Talasemi Nedir?

Talasemi kalıtsal bir kan (hematolojik) hastalığıdır. Akdeniz çevresindeki ülkelerde daha sık görülür. Bu nedenle Akdeniz Anemisi olarak adlandırılır. Dünyada ve ülkemizde en sık görülen otozomal resesif kalıtımlı hastalıktır. 

Talasemi kırmızı kan hücrelerinin içinde oksijen taşımakta görevli olan hemoglobinin yapısının bozuk olması ya da üretilememesi sonucu ortaya çıkar. Dolayısıyla eritrositlerin sağlıklı yapıları bozulur ve eritrositler  yıkılırlar. Kan değerleri düşer ve dokulara oksijen taşınamaz. 

Hemoglobin 2 alfa ve 2 beta globinden meydana gelir. Globin bir aminoasittir. Alfa globin HBA1 ve HBA2 adlarında iki gen tarafından kodlanır. Beta globin ise HBB geni tarafından kodlanır.  Hangi globin geninde defekt varsa hastalık karşımıza, alfa talasemi veya beta talasemi şeklinde çıkar.

Beta Talasemi 

Taşıyıcılık (Minör): Bu bireyler tamamen sağlıklıdır ve hafif derecede kansızlık dışında sorunları olmaz. 2 adet geninden biri sağlıklı diğeri mutanttır. Taşıyıcılık kişiye zarar vermez ancak taşıyıcılığın biliniyor olması gelecek kuşaklar için hastalıktan kaçınmada çok önemlidir.

Hafif hastalık (İntermedia): Taşıyıcılar tamamen sağlıklı iken, bu hafif hastalık tipinde hastalık belirtileri ortaya çıkar. Hastalık belirtileri, majör tipe göre daha geç başlar ve ondan daha hafiftir.

Ağır hastalık (Majör): Kansızlık belirtileri genellikle yaşamın 3. ayından sonra başlar, sürekli kan verilmesini gerektiren ağır bir hastalıktır. Bu çocuklar kendileri için gerekli olan hemoglobini yeterli miktarda yapamazlar. Kemik iliğinin kan üretme çabası, üretilmiş hatalı eritrositi yıkma çabası ve yıkım sonucu birikimler, ayrıca sürekli kan transferinin vücutta biriktirdiği demir yüzünden halsizlik, solukluk, iştahsızlık, huzursuzluk, karaciğer ve dalak büyümesi, büyüme-gelişme geriliği ve özellikle yüz ve kafa kemiklerindeki anormallikler meydana gelir.

Taşıyıcı Anne-Taşıyıcı Baba

Risk Oranları:

1/4-Sağlıklı

1/4-Taşıyıcı-Talasemi Minör

1/4-Hasta

Alfa Talasemi

Farklı ağırlıkta 4 klinik formu mevcuttur. 2 anneden 2 babadan gelmek üzere 4 adet α genimiz vardır.

TAŞIYICILIK: Taşıyıcılık kişiye zarar vermez ancak taşıyıcılığın biliniyor olması gelecek kuşaklar için hastalıktan kaçınmada çok önemlidir.

1- Sessiz Taşıyıcı (-α/αα) 1 adet mutant 3 sağlam α geni mevcuttur. Tümüyle asemptomatiktir veya hafif mikrositoz ve hipokromi vardır. Ancak Hb elektroforezi normaldir (Hb A2 normal veya düşük, Hb F normal). 

2- Ağır Alfa-Talasemi Taşıyıcılığı (-α/-α veya - -/αα) 2 mutant, 2 sağlam α geni mevcuttur. 

HASTALIK: 

3- Hemoglobin H (Hb H) Hastalığı (-α/--) 3 mutant, 1 sağlam α geni mevcuttur. Orta-ağır hemolitik anemiye yol açar. Mutasyon tipine göre klinik olarak çok değişken bir grup hastalıktır. Bazı hastalarda hiç transfüzyon gereksinimi olmazken, bazılarında aralıklı hatta düzenli transfüzyon gerekebilir. 

4- Hb-Bart’s Hidrops Fetalis Sendromu (--/--) Allelin hepsi mutanttır. α-globinin sentezlenemediği durumda alfa talaseminin en ağır formu olan Hb Bart’s hidrops fetalis ortaya çıkar. Ağır intrauterin anemi kalp yetmezliğine yol açar. Belirgin hepatosplenomegali, yaygın ödem, asit, iskelet ve kardiyovasküler deformiteler gelişir. Plasenta genişler. Doğumdan sonra ağır anemiye bağlı gelişen şok nedeniyle bebek kaybedilebilinir.

GENETİK DANIŞMANLIK: Talasemi tedavisi olmayan taşıyıcılığı çok sık bir hastalıktır. Taşıyıcılık oranı ülkemizde%2.5 civarındadır. Akdeniz illeride bu oran % 10'un üzerine çıkar. Tedavisi yoktır ancak önlenebilir bir hastalıktır. Bunun için ülkemizde evlilik öncesi çiftlere hemogram ve hemoglobin elektroforezi taraması yapılır. Taşıyıcı görülen çiftler genetik danışmanlığa yönlendirilir. Özellikle akraba evliliklerinde eşlerin her ikisinin taşıyıcı olma riski normale göre iki kat artar. Çiftlerin her ikisinin taşıyıcı olması durumunda prenatal tanı ve preimplantasyon genetik tanı öneriliri değerlendirilir. Çift hiçbir şekilde süpriz gebelik yapmamalıdır. Çünkü talasemi taşıyıcısı bir çift sağlıklı çocuk istiyorlar ise tıbbi genetik hekimi önerilerine göre hareket etmek zorundadır. Öncelikle çiftlerin gen üzerinde hangi mutasyonlara sahip olduğu genetik testlerle anlaşılmalıdır. Çünkü gebelikte zamanımız çok kısadır bu kısa zamanda bebek, anne babanın mutasyonları bilinirse daha kolay ve kesin olarak değerlendirilir. Buradaki en önemli nokta bilmektir. Taşıyıcı olduğumuzu bilmek, mutasyonumuzu bilmek, izleyeceğimiz yolu bilmek. 

Hemofili Nedir?

          Hemofili, koagülasyon (pıhtılaşma) faktörlerinden faktör 8 veya faktör 9 un eksikliğinden kaynaklanan X'e bağlı konjenital (doğumsal)  kanama bozukluğudur. Hemofililer, nadir görülen kalıtsal kanama bozukları olup, eklem içine (hemartroz) veya kas içine (hematom) kanamalarla seyrederler.

          Vücutta herhangi bir nedenle kanayan bölgeler olduğunda kanama durmaz çünkü kanı pıhtılaştıran bazı faktör proteinleri doğuştan vücutta üretilemez. Kanamanın durmaması ya da kanamanın beyin gibi hayati organlarda olması; ciddi kan kayıplarına ve hayati tehlikeye neden olur. Ayrıca vurmalar, çarpmalar sonucu normalde hepimizde olan eklem içi kanamalar hemofili hastalarında durmaz ve eklem içinde deformiteler oluşur.  Bu şekilde olan eklem içi kas içi kanamaların sayısı arttıkça eklem, kemik, kas sakatlıkları söz konusu olacaktır. 

          Faktör 8 eksikliği hemofili A, faktör 9 eksikliği ise hemofili B şeklinde isimlendirilir.  Hemofili A ve B cinsiyete( X kromozomuna) bağımlı resesif bozukluklardır. Çok büyük oranda erkeklerde hastalık, kadınlarda ise taşıyıcılık olarak görülür. Tedavi gerektiren grup, hastalardır. Taşıyıcılar normal hayatlarına devam edebilirler. 

          Erkek doğumlarda hemofili A 1/5000 ve hemofili B 1/30 000 oranında görülür. Tüm hemofililerin %85 kadarından Hemofili A, %15 kadarından ise hemofili B sorumludur. Hastalık sıkılığı tüm coğrafyalarda aynıdır ve ırk  farklılığı göstermez. Ülkemizdeki toplam hasta sayısı yaklaşık 5000 civarındadır. Hastaların yaş ortalaması 25 dolaylarındadır.  

          Hemofili gelişmekte olan ülkelerde engelli genç nüfusun önemli bir kısmını oluşturur. Tedavi maliyeti oldukça yüksektir. Genç nüfusta yaşamı tehdit eden, kanamalara ve yüksek sakat kalma oranlarına yol açan bu hastalık bir toplum sağlığı sorunu olarak değerlendirilmeli ve genetiği çözülmüş bu hastalık için prenatal ve preimplantasyon tanı yöntemleriyle yeni vakaların dünyaya gelmesinin önüne geçilmelidir.  Herşeye rağmen hemofili tedavi edilebilen bir hastalıktır.  Hayat boyu süren bir kanama eğilimi, kanamalarla hayatın kaybedilebilme riski ve gelişebilecek yüksek sakatlık oranları bile uygun tedavi yaklaşımlarıyla alt edilebilmektedir. Kanamaların önüne geçilerek uygun doz ve sürede faktör kullanıldığında hemofili hastaları da sağlıklı akranları gibi normal yaşantı sürdürebilmektedir. Ancak bunun için hemofili hastalarının ve ailelelerinin bilinçli olması, hastalık hakkında eğitilmiş olamaları gerekmektedir. Ayrıca ömür boyu sürecek olan tedavi ciddi maliyet getirdiğinden hastaların sosyal güvencelerinin bulunması zorunludur.

Kalıtım X'e Bağlı Resesif şeklindedir. Normalde bir erkekte 1 adet X kromozomu, bir kadında 2 adet X kromozomu mevcuttur. Hemofiliye neden olan gen X kromozomu üzerindedir. Bir adet sağlam X kromozomu faktör yapımı ve sağlıklı bir pıhtılaşma için yeterlidir. Anne taşıyıcı olduğunda 1 adet sağlam 1 adet mutant hemofili geni vardır. Sağlıklı erkekte ise 1 adet sağlık hemofili geni yani 1 det sağlam X kromozomu vardır. Erkekler X kromozom sayısı açısından şanssız olduğundan. Taşıyıcı anne hasta kromozomunu erkek çocuğuna verdiğinde, çocukta başka sağlıklı X kromozomu olmadığından hastalık ortaya çıkar. Aynı taşıyıcı anne hasarlı X kromozomunu kız çocuğuna verdiğinde, kız çocuğun babadan aldığı sağlam X kromozomu olduğundan sadece taşıyıcı olur. Çok çok nadir olarak gördüğümüz taşıyıcı anne hasta baba evlendiğinde hasta kız çocuklarının olma ihtimali söz konusudur.

Taşıyıcı Anne-Sağlıklı Baba

Risk Oranları

1/4 -Sağlıklı Kız Çocuk

1/4-Sağlıklı Erkek Çocuk

1/4-Taşıyıcı Kız Çocuk

1/4-Hasta Erkek

Taşıyıcı Anne-Hasta Baba 

(Çok nadir karşılaştığımız bir durum, akraba evliliklerinde daha sık rastlanır)

Risk Oranları

1/4 -Hasta Kız Çocuk

1/4-Sağlıklı Erkek Çocuk

1/4-Taşıyıcı Kız Çocuk

1/4-Hasta Erkek

Sağlıklı Anne-Hasta Baba

(Baba erkek çocuklarına hastalıklı X kromozomunu/hastalıklı geni vermez)

Risk Oranları

2/4-Sağlıklı Erkek Çocuk

2/4-Taşıyıcı Kız Çocuk

               F8 ve F9 genleri X kromozomun uzun kolunda yer alır ( Xq27 ve Xq28). Hastalık genellikle taşıyıcı kadınlardan, erkek çocuklarına geçmektedir. Hastalık kız çocuklarda da çok nadir görülebilir. Hasta bir baba taşıyıcı anne veya Turner Sendromu gibi tek X kromozomu varlığında hastalık kız çocuklarda da ortaya çıkabilir. Hemofili vakalarının %30 yeni ve spontan mutasyon olarak gelişir hastalık ailede ilk kez ortaya çıkar. 

       Hemofililerden birçok farklı mutasyon sorumludur. Yanlış anlamlı (missense), anlamsız (nonsense) nokta mutasyonları, büyük delesyonlar ve inversiyonlar mutasyonlar içinde yer alır. İntron 22'nin tek inversiyonundan meydana gelen ağır hemofili A nın tüm vakalarının %40-50'sinde saptanmıştır.  F8 ve F9 mutasyonunun birlikteliği çok enderdir. Dünya literatüründe iki ailede her iki hemofili birden saptanmıştır.

Ailede Hemofili Var ise Ne Yapmalıyız?

          Hemofilinin tedavisi günümüzde ömür boyu süren faktör takviyesi ve yakından takiptir. Gen tedavisine yönelik çeşitli araştırmalar yüz güldürücüdür. Yakın zamanda uygulanacak gen tedavilerinin rutine girmesi beklenmektedir. Ancak doğuştan genetik olan bu hastalıktan asıl korunma yolu gebelik elde ederken bilinçli davranarak dünyaya gelecek bebekte hatalı hemofili geninin olmamasını sağlamaktır. Bu da öncelikle hasta kişideki hastalığa neden olan genetik mutasyonun ismini bilmekten geçer. Daha sonra sizin taşıyıcılık riskiniz mevcutsa ailedeki hasta kişinin mutasyonu sizde araştırılır. Sizin bu mutasyon için taşıyıcı olduğunuz saptandığında prenatal tanı ya da preimplantasyon genetik tanı seçenekleri sağlıklı bir bebek için değerlendirilir. Tüm bunlar Tıbbi Genetik Uzmanının gözetiminde yapılmalıdır. En önemli nokta asla ve asla plansız bir gebelik yapmamanız, aksi halde tıbbın bebeğiniz için yapacakları çok kısıtlı olur.