Alzheimer’ın Genetik Kodları: Hangi Genler Riski Artırıyor?

-

Alzheimer Hastalığının Genetik ve Çevresel Risk Faktörleri

Alzheimer hastalığının risk faktörlerinin yaklaşık %70’inin genetik faktörlere bağlı olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte, çevresel faktörlerin de önemli bir rol oynadığı bilinmektedir.

Alzheimer Türleri: Erken ve Geç Başlangıçlı Alzheimer

Alzheimer hastalığı, başlangıç yaşına göre iki ana gruba ayrılır: erken başlangıçlı ve geç başlangıçlı Alzheimer.

Erken Başlangıçlı Alzheimer

Erken başlangıçlı Alzheimer, hastalığın 65 yaşından önce başlamasıyla karakterizedir ve tüm Alzheimer hastalarının %1-6’sını oluşturur. Erken başlangıçlı Alzheimer vakalarının yaklaşık %60’ı ailesel özellik gösterir ve bu vakaların %13'ünde otozomal dominant kalıtım şekli görülür. Bu durum, hastalığın genetik mutasyonlar ile ilişkili olduğunu ortaya koymaktadır.

Sorumlu Tutulan Genler:

  • Amyloid Beta Precursor Protein (APP)

  • Presenilin-1 (PSEN1)

  • Presenilin-2 (PSEN2)

  • ABCA7 ve ADAM10 genleri

Bu genlerdeki mutasyonlar, amiloid plaklarının birikimi ve nörodejenerasyona neden olarak erken yaşta Alzheimer gelişimine yol açabilir.

Geç Başlangıçlı Alzheimer

Alzheimer hastalığının en yaygın formu olan geç başlangıçlı Alzheimer, 65 yaşından sonra başlar ve çoğunlukla sporadiktir. Bu form, multifaktöriyel kalıtıma sahiptir, yani genetik ve çevresel faktörlerin karmaşık etkileşimi sonucunda ortaya çıkar.

En Önemli Genetik Risk Faktörü:

  • Apolipoprotein E (APOE) Geni: APOE ε4 allel taşıyıcılığı, geç başlangıçlı Alzheimer hastalığı için en bilinen risk faktörüdür.

    • Heterozigot taşıyıcılar: Alzheimer riski yaklaşık 3 kat artar.

    • Homozigot taşıyıcılar: Alzheimer riski yaklaşık 12 kat artar.

Ancak, APOE ε4 allelini taşıyan birçok kişi 90 yaşına kadar hastalık belirtisi göstermeden yaşayabilmektedir. Bu durum, henüz belirlenmemiş genetik faktörler ve çevresel etmenlerin varlığını düşündürmektedir.

Alzheimer’ın Genetik Kodları

Alzheimer ile İlişkili Diğer Genetik Faktörler

Santral sinir sisteminde birikime neden olan bazı metabolik bozukluklar ve dolaşım bozuklukları da Alzheimer riskini artırabilir. Örneğin:

  • Demir ve bakır metabolizması bozuklukları

  • Amiloidoz gibi protein birikimi bozuklukları

  • Diabetes mellitus ve hipertansiyon gibi vasküler hastalıklar

Bu durumların genetik alt yapıları da Alzheimer hastalığı ile ilişkilendirilmiştir.

Aile Geçmişi ve Genetik Danışmanlık

Alzheimer hastalığının ailede bulunması, bireyde de hastalık gelişeceği anlamına gelmez. Özellikle geç başlangıçlı Alzheimer vakalarının büyük çoğunluğunda genetik geçiş riski doğrudan değil, risk artışı şeklinde görülür.

  • Anneden çocuğa doğrudan genetik geçiş: Hastaların yalnızca %3’ünde görülür.

  • Geriye kalan %97’lik kısımda: Yatkınlık artışı ve çevresel faktörler belirleyicidir.

Bu nedenle, ailede erken yaş başlangıçlı Alzheimer hastalığı vakası mevcutsa, mutlaka bir tıbbi genetik uzmanından genetik danışmanlık alınması önerilir.

Sonuç

Her hastalıkta olduğu gibi Alzheimer hastalığının da genetik altyapısı önemlidir. Ancak, sağlıklı bir yaşam tarzı benimseyerek çevresel faktörlerin etkisi azaltılabilir. Multidisipliner bir yaklaşım ve genetik danışmanlık, risk faktörlerinin doğru bir şekilde değerlendirilmesine olanak sağlar.

Kaynaklar:

  1. National Institute on Aging (https://www.nia.nih.gov/)

  2. PubMed (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/)

  3. Genetics Home Reference (https://ghr.nlm.nih.gov/)

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Spinal Müsküler Atrofi (SMA): Genetik Temeller, Klinik Bulgular ve Tedavi Seçenekleri

-
Resim
Spinal Müsküler Atrofi (SMA) Nedir?      Spinal Müsküler Atrofi (SMA), motor nöron hasarı nedeniyle kas zayıflığına ve kas kaybına yol açan, otozomal resesif geçiş gösteren nadir bir nöromüsküler hastalıktır. Hastalığın temelinde, SMN1 (Survival Motor Neuron 1) genindeki delesyon veya patojenik mutasyonlar yer almaktadır. SMN proteini , motor nöronların hayatta kalması için kritik rol oynar. Eksikliği durumunda omurilikteki motor nöronlar dejenerasyona uğrar, kaslar uyarılamaz ve atrofi gelişir.      SMA'nın görülme sıklığı yaklaşık 1/6.000 - 1/10.000 arasında değişiklik göstermektedir. Taşıyıcılık oranı ise 1/40 - 1/60 arasındadır. Hastalığın kliniği, bulguları ve seyri genetik altyapıya ve SMN2 gen kopya sayısına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. SMA Spinal Musküler Atrofi SMA'nın Genetik Mekanizması      SMA, genetik olarak heterojen bir hastalık olup, SMN1 ve SMN2 genleri dışında da bazı genetik varyasyonlar ile ilişkilendirilmi...
devamı »

Prematür Ovarian Yetmezlik, Erken Menopoz

-
Resim
Prematür Ovarian Yetmezlik (POY) ve Erken Menopoz: Genetik Nedenler           Prematür ovarian yetmezlik (POY) veya erken menopoz, kadınlarda yumurtalık fonksiyonlarının 40 yaşından önce kaybedilmesiyle ortaya çıkan önemli bir durumdur. Genetik faktörler, bu rahatsızlığın en yaygın nedenleri arasında yer alır. Turner sendromu, Frajil X sendromu ve diğer genetik faktörler POY'un gelişiminde kritik rol oynar. Erken Menopoz, Prematür Ovaryen Yetmazlik Turner Sendromu ve X Kromozomu Anomalileri Klasik Turner Sendromu Turner sendromu, POY'un en yaygın genetik nedenidir ve X kromozomunun tamamen eksik olduğu bir durumdur. Klasik Turner sendromunda yumurtalık rezervi tamamen tükenmiştir ve doğurganlık mümkün değildir. Mozaik Turner Sendromu Mozaik Turner sendromunda, X kromozomu eksikliği kısmi veya hücresel düzeyde farklılık gösterebilir. Bu bireyler adet görebilir ve çocuk sahibi olabilirler. Ancak doğum öncesi dönemde başlayan foliküler kayıplar nedeniyle erken...
devamı »

Amyotrofik Lateral Skleroz, ALS Genetik mi?

-
Resim
Amniyotrofik lateral skleroz (ALS), genetik olarak birçok genetik varyasyonun orantısız olarak katkısıyla karakterize karmaşık bir nörodejeneratif hastalıktır. Ailede ALS hastası bireyin varlığı aile bireyleri açısından riski arttırır. ALS olan bireyin birinci derece akrabalarında (anne-baba-kardeş-çocuk) risk daha fazladır. Toplu olarak, tanımlanan genetik risk faktörleri, ALS’nin ∼% 50-% 70'inden sorumludur. ALS poligenik multifaktöriyel bir hastalıktır. Tek başına anlamı olmayan birçok genetik varyant ve birçok çevresel faktör bir araya gelerek hastalık ortaya çıkar. Hastalığın küçük bir kısmı ise tek gen hastalığı şeklinde kalıtırlır. Yani bir gendeki patojenik tek bir mutasyon hastalığın ortaya çıkmasına neden olabilir. Sonraki kuşaklara keskin bir biçimde kalıtılır. ALS’nin ortalama %9 ‘unda SOD1 genindeki mutasyonlar sorumlu tutulmaktadır. ALS ile ilişkili genlerin çoğu alellik heterojenite gösterir. Her gen içindeki farklı mutasyonlar aynı klinik fenotipe neden olabili...
devamı »