Gen Terapisi Nedir? Somatik ve Germline Tedavi Yöntemleri, CAR-T ve Yeni Nesil Uygulamalar

-
Resim
Gen Terapisi: Genetik Hastalıkların Geleceğe Taşınan Umudu Gen terapisi , mutasyona uğramış genlerin düzeltilmesi veya fonksiyonel genlerin ilgili dokuya aktarılması yoluyla hastalıkların tedavi edilmesini hedefleyen deneysel bir biyoteknolojik yaklaşımdır. 2024 itibarıyla bazı gen tedavileri klinik uygulamalara geçmiş olsa da, çoğu hâlâ araştırma ve klinik deneme aşamasındadır. Başta kistik fibroz, Duchenne müsküler distrofi, hemofili, talasemi ve orak hücre anemisi gibi monogenik (tek gen hastalığı) bozukluklar olmak üzere, kanser ve viral enfeksiyonlar gibi edinsel hastalıklar da gen tedavisinin hedefi haline gelmiştir. Gen Terapisinin Temel Yöntemleri Gen tedavisinde yaygın olarak kullanılan yöntemlerden biri, rekombinant DNA teknolojisi ile oluşturulmuş genetik materyalin, bir vektör aracılığıyla hedef hücrelere taşınmasıdır. Bu vektörler sıklıkla modifiye edilmiş adenovirüs , lentivirüs , AAV (adeno-associated virus) gibi viral taşıyıcılardır. Alternatif olarak, plazmidler,...
Yorum Gönder

Down Sendromu Prenatal Tanı ve Tarama

-

Prenatal Tanı ve Non-İnvaziv Yöntemler: Doğum Öncesi Tanıda Güncel Yaklaşımlar

Prenatal tanı, embriyonik ve fetal sağlık durumunu değerlendiren tıbbi bir süreçtir. Gebeliklerin yaklaşık %8’inde genetik durumlar için prenatal tanı gerekebilir. Bu süreçte, tedavisi mümkün olmayan, yaşam süresini kısaltan veya ciddi fiziksel ve zihinsel engellere neden olan hastalıkların tespiti önem taşır. Down Sendromu (DS), prenatal tanının en sık endikasyonlarından biri olup, daha hızlı, az masraflı ve non-invaziv yöntemlere yönelik çalışmalar bu alanda dikkat çekmektedir.

Down Sendromu, Prenatal Tanısı

Prenatal Tanı Yöntemleri: İnvaziv ve Non-İnvaziv Yöntemler

Prenatal tanı yöntemleri, invaziv ve non-invaziv olmak üzere ikiye ayrılır:

İnvaziv Yöntemler

  • Amniyosentez (AS): 15-18. gebelik haftalarında amniyotik sıvıdan örnek alınarak yapılır. Yüksek doğrulukla genetik anomali tanısı konulabilir, ancak düşük riski taşır (%0,5-1).
  • Koryonik Villus Örneklemesi (CVS): 10-12. gebelik haftalarında koryonik villus biyopsisi ile uygulanır. Erken dönemde sonuç alınmasını sağlar, ancak %1 oranında düşük riski vardır.
  • Kordosentez: 18. gebelik haftasından sonra uygulanır. Fetal kan örneği alınıp genetik analiz yapılır. Düşük riski %1-3 arasındadır.

İnvaziv yöntemler genetik materyalin doğrudan analiz edilmesine olanak sağlar. Karyotip analizi, FISH ve QF-PCR gibi yöntemlerle yüksek doğruluk oranında DS gibi kromozomal anomaliler tespit edilebilir.

Non-İnvaziv Yöntemler

  • Maternal Kan Örneği ile Testler: Anne kanındaki serbest fetal DNA (cffDNA) analiziyle uygulanır. Girişimsel olmayan bu yöntemle fetal genetik materyal incelenebilir. Ancak kesin tanı için invaziv yöntemlere ihtiyaç duyulabilir.
  • Biyokimyasal Tarama Testleri: İkili, üçlü ve dörtlü tarama testleri, biyobelirteçlerin ölçümüyle risk analizi sunar. Örneğin:
    • İkili Tarama Testi: Gebeliğin 11-14. haftalarında PAPP-A ve β-hCG ölçülür.
    • Üçlü Tarama Testi: Gebeliğin 15-18. haftalarında AFP, uE3 ve β-hCG ölçülür.
    • Dörtlü Tarama Testi: Üçlü teste inhibin-A eklenir, duyarlılığı artırır.

Non-invaziv yöntemlerin avantajı, düşük risk taşımasıdır. Ancak bu testler tanı değil, tarama amaçlıdır ve pozitif sonuçlar invaziv testlerle doğrulanmalıdır.

Down Sendromu ve Maternal Yaşın Önemi

Maternal yaş arttıkça DS riski de artar:

  • 30 yaşında risk: 1/750
  • 40 yaşında risk: 1/100

Prenatal testlerde 1/250 eşik değeri belirlenmiştir. Risk bu değerin üzerindeyse invaziv yöntemler önerilir. 35 yaş altındaki gebelerde tarama testleriyle DS tespit oranı yaklaşık %60 iken, USG ile kombine edildiğinde bu oran %85’e ulaşabilir.

Maternal Kanda Serbest Fetal DNA (cffDNA)

1997 yılında Lo ve arkadaşlarının çalışmalarıyla maternal kanda serbest fetal DNA (cffDNA) tespit edilmiştir. Bu yöntemle:

  • Trizomi 21, 18 ve 13 gibi kromozomal anomaliler analiz edilebilir.
  • Yöntemin doğruluğu %98-99 arasında değişir.
  • Maternal kan örneğindeki cffDNA oranı gebeliğin 11-13. haftalarında %10 iken, doğum sonrası hızla azalır.

cffDNA analizleri, NIPT (Non-İnvaziv Prenatal Test) olarak adlandırılır. Ancak NIPT sonuçlarının pozitif çıkması durumunda kesin tanı için invaziv testler gereklidir.

Prenatal Tanı ve Genetik Analiz Yöntemleri

DS tanısında kullanılan genetik analiz yöntemleri:

  1. Karyotip Analizi: Tüm kromozomal anomalileri tespit eder. Altın standart yöntemdir.
  2. FISH: 48 saat içinde hızlı sonuç verir. DS tanısında üç ışıma gözlenir.
  3. QF-PCR: Sayısal kromozomal anomaliler için güvenilir ve hızlı bir yöntemdir.

Sonuç

Prenatal tanı, gebelikte genetik anomali riskini belirlemek ve sağlıklı gebelik sürecini desteklemek için önemli bir araçtır. Non-invaziv yöntemlerin gelişmesi, düşük riskli testlerle tarama imkânı sunarken, invaziv yöntemler kesin tanı sağlamaktadır. Genetik danışmanlık, bu süreçte ailelerin bilinçli kararlar almasına yardımcı olur.

Kaynaklar

  1. Lo, Y. M., et al. (1997). Presence of fetal DNA in maternal plasma and serum. The Lancet, 350(9076), 485-487. DOI:10.1016/S0140-6736(97)02174-0
  2. Palomaki, G. E., et al. (2011). DNA sequencing of maternal plasma to detect Down syndrome. Obstetrics & Gynecology, 117(4), 912-920. DOI:10.1097/AOG.0b013e31824fb482
  3. National Human Genome Research Institute (NHGRI). (2023). Noninvasive Prenatal Testing. Link

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Amyotrofik Lateral Skleroz, ALS Genetik mi?

-
Resim
Amniyotrofik lateral skleroz (ALS), genetik olarak birçok genetik varyasyonun orantısız olarak katkısıyla karakterize karmaşık bir nörodejeneratif hastalıktır. Ailede ALS hastası bireyin varlığı aile bireyleri açısından riski arttırır. ALS olan bireyin birinci derece akrabalarında (anne-baba-kardeş-çocuk) risk daha fazladır. Toplu olarak, tanımlanan genetik risk faktörleri, ALS’nin ∼% 50-% 70'inden sorumludur. ALS poligenik multifaktöriyel bir hastalıktır. Tek başına anlamı olmayan birçok genetik varyant ve birçok çevresel faktör bir araya gelerek hastalık ortaya çıkar. Hastalığın küçük bir kısmı ise tek gen hastalığı şeklinde kalıtırlır. Yani bir gendeki patojenik tek bir mutasyon hastalığın ortaya çıkmasına neden olabilir. Sonraki kuşaklara keskin bir biçimde kalıtılır. ALS’nin ortalama %9 ‘unda SOD1 genindeki mutasyonlar sorumlu tutulmaktadır. ALS ile ilişkili genlerin çoğu alellik heterojenite gösterir. Her gen içindeki farklı mutasyonlar aynı klinik fenotipe neden olabili...
devamı »

Prematür Ovarian Yetmezlik, Erken Menopoz

-
Resim
Prematür Ovarian Yetmezlik (POY) ve Erken Menopoz: Genetik Nedenler           Prematür ovarian yetmezlik (POY) veya erken menopoz, kadınlarda yumurtalık fonksiyonlarının 40 yaşından önce kaybedilmesiyle ortaya çıkan önemli bir durumdur. Genetik faktörler, bu rahatsızlığın en yaygın nedenleri arasında yer alır. Turner sendromu, Frajil X sendromu ve diğer genetik faktörler POY'un gelişiminde kritik rol oynar. Erken Menopoz, Prematür Ovaryen Yetmazlik Turner Sendromu ve X Kromozomu Anomalileri Klasik Turner Sendromu Turner sendromu, POY'un en yaygın genetik nedenidir ve X kromozomunun tamamen eksik olduğu bir durumdur. Klasik Turner sendromunda yumurtalık rezervi tamamen tükenmiştir ve doğurganlık mümkün değildir. Mozaik Turner Sendromu Mozaik Turner sendromunda, X kromozomu eksikliği kısmi veya hücresel düzeyde farklılık gösterebilir. Bu bireyler adet görebilir ve çocuk sahibi olabilirler. Ancak doğum öncesi dönemde başlayan foliküler kayıplar nedeniyle erken...
devamı »

Spinal Müsküler Atrofi (SMA): Genetik Temeller, Klinik Bulgular ve Tedavi Seçenekleri

-
Resim
Spinal Müsküler Atrofi (SMA) Nedir?      Spinal Müsküler Atrofi (SMA), motor nöron hasarı nedeniyle kas zayıflığına ve kas kaybına yol açan, otozomal resesif geçiş gösteren nadir bir nöromüsküler hastalıktır. Hastalığın temelinde, SMN1 (Survival Motor Neuron 1) genindeki delesyon veya patojenik mutasyonlar yer almaktadır. SMN proteini , motor nöronların hayatta kalması için kritik rol oynar. Eksikliği durumunda omurilikteki motor nöronlar dejenerasyona uğrar, kaslar uyarılamaz ve atrofi gelişir.      SMA'nın görülme sıklığı yaklaşık 1/6.000 - 1/10.000 arasında değişiklik göstermektedir. Taşıyıcılık oranı ise 1/40 - 1/60 arasındadır. Hastalığın kliniği, bulguları ve seyri genetik altyapıya ve SMN2 gen kopya sayısına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. SMA Spinal Musküler Atrofi SMA'nın Genetik Mekanizması      SMA, genetik olarak heterojen bir hastalık olup, SMN1 ve SMN2 genleri dışında da bazı genetik varyasyonlar ile ilişkilendirilmi...
devamı »