Gen Terapisi Nedir? Somatik ve Germline Tedavi Yöntemleri, CAR-T ve Yeni Nesil Uygulamalar

-
Resim
Gen Terapisi: Genetik Hastalıkların Geleceğe Taşınan Umudu Gen terapisi , mutasyona uğramış genlerin düzeltilmesi veya fonksiyonel genlerin ilgili dokuya aktarılması yoluyla hastalıkların tedavi edilmesini hedefleyen deneysel bir biyoteknolojik yaklaşımdır. 2024 itibarıyla bazı gen tedavileri klinik uygulamalara geçmiş olsa da, çoğu hâlâ araştırma ve klinik deneme aşamasındadır. Başta kistik fibroz, Duchenne müsküler distrofi, hemofili, talasemi ve orak hücre anemisi gibi monogenik (tek gen hastalığı) bozukluklar olmak üzere, kanser ve viral enfeksiyonlar gibi edinsel hastalıklar da gen tedavisinin hedefi haline gelmiştir. Gen Terapisinin Temel Yöntemleri Gen tedavisinde yaygın olarak kullanılan yöntemlerden biri, rekombinant DNA teknolojisi ile oluşturulmuş genetik materyalin, bir vektör aracılığıyla hedef hücrelere taşınmasıdır. Bu vektörler sıklıkla modifiye edilmiş adenovirüs , lentivirüs , AAV (adeno-associated virus) gibi viral taşıyıcılardır. Alternatif olarak, plazmidler,...
Yorum Gönder

Epilepsinin Genetik Kodları: Mendel Tipi ve Multifaktöriyel Kalıtımın Anlamı

-

Epilepsinin Genetik Altyapısı ve Kalıtım Mekanizmaları

Epilepsi, hastaların yaklaşık %40’ında genetik katkının rol oynadığı bir hastalık grubudur. Ancak, genetik tanı koyulabilen epilepsi vakaları toplam hastaların yalnızca %1’ini oluşturmaktadır. Epilepsi genellikle poligenik multifaktöriyel bir hastalıktır ve değerlendirme multidisipliner bir yaklaşımla yapılmalıdır.

Mendel Tipi (Basit) Kalıtım

Tek gen kalıtım türleri; otozomal dominant, otozomal resesif, X geçişli dominant, X geçişli resesif ve mitokondriyal geçişli türleri kapsar. Epilepsinin yalnızca fenotipin bir kısmını oluşturduğu 160’dan fazla tek gen hastalığı tanımlanmıştır. Ancak bu hastalıklar tüm epilepsilerin %1’ini oluşturur.

Tek gen hastalıkları kapsamında nörokutanöz hastalıklar, nörodejeneratif hastalıklar, kortikal gelişim malformasyonları ve kalıtsal metabolik hastalıklar yer alır. Bu hastalıklar genellikle nörolojik tutuluma bağlı semptomatik nöbetlerle birlikte mental retardasyon ve gelişme geriliği ile seyreder.

Epilepsinin Genetik Kodları

Örnek Tek Gen Hastalıkları

  • Tuberoz Sklerozis Kompleksi: Otozomal dominant geçişlidir. TSC1 ve TSC2 genleri sorumludur.

  • Frajil X Sendromu: X geçişli olup FMR1 geni mutasyonları ile ilişkilidir.

  • Angelman Sendromu: Maternal genetik bilginin kaybı ile ilişkilidir. 15q11-13 delesyonu ve UBE3A, GABRB3, GABRA5, GABRAG3 genlerinin delesyonları bulunmuştur.

  • Rett Sendromu: MECP2 geni mutasyonu nedeniyle oluşur ve X’e bağlı dominant geçiş gösterir.

  • Nörofibromatozis: Otozomal dominant geçişli olup NF1 ve NF2 genleri sorumludur.

  • Huntington Hastalığı: Otozomal dominant geçişlidir ve huntingtin genindeki mutasyonlardan kaynaklanır.

Otozomal Resesif Geçişli Hastalıklar

  • Unverricht-Lundborg Hastalığı (EPM1): Progresif miyoklonik epilepsilerin ilk örneğidir.

  • Lafora Cismi Hastalığı (EPM2): Laforin geninde mutasyon mevcuttur.

Mitokondriyal Geçişli Hastalıklar

  • MERRF (Miyoklonik Epilepsi ve Ragged-Red Lifleri): Mitokondriyal DNA’da 8344. nükleotid çiftinde A-G geçiş mutasyonu vardır.

  • MELAS: Mitokondriyal miyopati, ensefalopati, laktik asidoz ve strok benzeri epizodlarla karakterize bir hastalıktır.

X Geçişli Hastalıklar

  • X Geçişli Lissensefali

  • Ailesel Subkortikal Band Heterotopisi

  • Ailesel Periventriküler Heterotopi

Primer Mendel Tipi Epilepsiler: Tek gen hastalıklarının yalnızca küçük bir kısmı saf epilepsi sendromlarını içerir. Bu tiplerde otozomal dominant mendelyen idyopatik epilepsiler hem jeneralize hem de parsiyel epilepsileri kapsar.

  • Selim Ailesel Yenidoğan Konvülsiyonu (SAYK): EBN1, KCNQ2 genleri.

  • Selim Ailesel İnfantil Konvülsiyon (SAİK)

  • Otozomal Dominant Noktürnal Frontal Lob Epilepsisi (ODNFLE): CHRNB2 geni.

  • Febril Nöbet Artı Jeneralize Epilepsi (FNJE): FNJE2, SCN1A genleri.

Mendel Tipi Olmayan (Kompleks) Kalıtım

İdiyopatik epilepsilerin çoğu multifaktöriyel kalıtım gösterir. Genel popülasyona göre akraba olan bireylerde epilepsi görülme sıklığı multifaktöriyel gen paylaşımı nedeniyle daha yüksektir. Örneğin, genel popülasyonda epilepsi görülme sıklığı %1 iken, epilepsili birinci derece akrabalarda bu oran %2-8’e yükselir.

İdiyopatik Jeneralize Epilepsi (İJE)

İdiyopatik jeneralize epilepsi sendromları, bilinen bir nedeni olmayan nöbetlerle karakterizedir ve bu sendromların çoğunda kompleks kalıtım paterni gözlemlenmiştir.

Sorumlu Tutulan Bazı Genler:

  • EJM1

  • CHRNA7

  • EFCHCI

Genetik Danışmanlık ve Multidisipliner Yaklaşımın Önemi

Epilepsi tanı ve tedavi sürecinde, çocuk nörologları, tıbbi genetik uzmanları ve diğer branş hekimleri birlikte çalışmalıdır. Genetik testler ve aile öyküsü detaylı incelenerek kalıtım modeli değerlendirilmelidir. Epilepside genetik danışmanlık, hem hastalara hem de tıp öğrencilerine ve hekimlere rehberlik edecek önemli bir unsurdur.

Kaynaklar:

  1. PubMed (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/)

  2. Genetics Home Reference (https://ghr.nlm.nih.gov/)

  3. National Institute of Neurological Disorders and Stroke (https://www.ninds.nih.gov/)

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Amyotrofik Lateral Skleroz, ALS Genetik mi?

-
Resim
Amniyotrofik lateral skleroz (ALS), genetik olarak birçok genetik varyasyonun orantısız olarak katkısıyla karakterize karmaşık bir nörodejeneratif hastalıktır. Ailede ALS hastası bireyin varlığı aile bireyleri açısından riski arttırır. ALS olan bireyin birinci derece akrabalarında (anne-baba-kardeş-çocuk) risk daha fazladır. Toplu olarak, tanımlanan genetik risk faktörleri, ALS’nin ∼% 50-% 70'inden sorumludur. ALS poligenik multifaktöriyel bir hastalıktır. Tek başına anlamı olmayan birçok genetik varyant ve birçok çevresel faktör bir araya gelerek hastalık ortaya çıkar. Hastalığın küçük bir kısmı ise tek gen hastalığı şeklinde kalıtırlır. Yani bir gendeki patojenik tek bir mutasyon hastalığın ortaya çıkmasına neden olabilir. Sonraki kuşaklara keskin bir biçimde kalıtılır. ALS’nin ortalama %9 ‘unda SOD1 genindeki mutasyonlar sorumlu tutulmaktadır. ALS ile ilişkili genlerin çoğu alellik heterojenite gösterir. Her gen içindeki farklı mutasyonlar aynı klinik fenotipe neden olabili...
devamı »

Prematür Ovarian Yetmezlik, Erken Menopoz

-
Resim
Prematür Ovarian Yetmezlik (POY) ve Erken Menopoz: Genetik Nedenler           Prematür ovarian yetmezlik (POY) veya erken menopoz, kadınlarda yumurtalık fonksiyonlarının 40 yaşından önce kaybedilmesiyle ortaya çıkan önemli bir durumdur. Genetik faktörler, bu rahatsızlığın en yaygın nedenleri arasında yer alır. Turner sendromu, Frajil X sendromu ve diğer genetik faktörler POY'un gelişiminde kritik rol oynar. Erken Menopoz, Prematür Ovaryen Yetmazlik Turner Sendromu ve X Kromozomu Anomalileri Klasik Turner Sendromu Turner sendromu, POY'un en yaygın genetik nedenidir ve X kromozomunun tamamen eksik olduğu bir durumdur. Klasik Turner sendromunda yumurtalık rezervi tamamen tükenmiştir ve doğurganlık mümkün değildir. Mozaik Turner Sendromu Mozaik Turner sendromunda, X kromozomu eksikliği kısmi veya hücresel düzeyde farklılık gösterebilir. Bu bireyler adet görebilir ve çocuk sahibi olabilirler. Ancak doğum öncesi dönemde başlayan foliküler kayıplar nedeniyle erken...
devamı »

Spinal Müsküler Atrofi (SMA): Genetik Temeller, Klinik Bulgular ve Tedavi Seçenekleri

-
Resim
Spinal Müsküler Atrofi (SMA) Nedir?      Spinal Müsküler Atrofi (SMA), motor nöron hasarı nedeniyle kas zayıflığına ve kas kaybına yol açan, otozomal resesif geçiş gösteren nadir bir nöromüsküler hastalıktır. Hastalığın temelinde, SMN1 (Survival Motor Neuron 1) genindeki delesyon veya patojenik mutasyonlar yer almaktadır. SMN proteini , motor nöronların hayatta kalması için kritik rol oynar. Eksikliği durumunda omurilikteki motor nöronlar dejenerasyona uğrar, kaslar uyarılamaz ve atrofi gelişir.      SMA'nın görülme sıklığı yaklaşık 1/6.000 - 1/10.000 arasında değişiklik göstermektedir. Taşıyıcılık oranı ise 1/40 - 1/60 arasındadır. Hastalığın kliniği, bulguları ve seyri genetik altyapıya ve SMN2 gen kopya sayısına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. SMA Spinal Musküler Atrofi SMA'nın Genetik Mekanizması      SMA, genetik olarak heterojen bir hastalık olup, SMN1 ve SMN2 genleri dışında da bazı genetik varyasyonlar ile ilişkilendirilmi...
devamı »