Otizmin Genetik ve Çevresel Nedenleri: Bilimsel Gerçekler ve Güncel Bulgular

Otizmin Genetik Altyapısı ve Gen-Çevre Etkileşimi

Otizm, %75-80 oranında poligenik multifaktöriyel, %20-25 oranında tek gen kalıtımı ile ilintili bir hastalık grubudur. Yani hastalığın büyük bir kısmı, komplike gen bağlantıların ve çevresel faktörlerin ortak sonucu olarak ortaya çıkar. Bu, genetik yatkınlık göstergesidir ve genetik testlerle tam anlamıyla tanımlanamaz. Ancak, hastalığın çeyrek kadarlık bir bölümü genetik analizlerle belirlenebilir.

Otizmin Genetik Faktörleri ve Kopya Sayısı Varyantları

Otizmin genetik alt yapısında şu oranlar dikkat çekmektedir:

• Kromozomal anormallikler: %5

• CNV (submikroskopik delesyonlar ve duplikasyonlar): %10-20

• Tek gen bozuklukları: %5

Bağlantı ve aday gen çalışmaları, genlerdeki nadir ve yaygın varyantların otizme yatkınlıkla ilişkili olabileceğini göstermiştir. Ancak bu varyantlar tek başlarına hastalığın ortaya çıkması için yeterli değildir. Birçok varyantın bir araya gelip uygun çevresel koşulların mevcut olması gerekir ki otizm ortaya çıksın.

Özellikle %10'luk otizm grubunda, tek bir genetik hata hastalığa neden olabilir. Sitogenetik olarak otizmli bireylerde 15q11-q13 lokusunda anormallikler bulunmuştur. Ek olarak, 5p14.1 ve 5p15 lokuslarının genetik varyantlarının riski artırdığı tespit edilmiştir. Bunun yanında, otizmli bireylerde kontrol gruplarına göre aşağıdaki kopya sayısı varyantları daha yaygın bulunmuştur:

Otizmin Genetik ve Çevresel Nedenleri 

• 1q21

• 2p16.3 (NRXN1)

• 3p25-26 (CNTN4)

• 7q36.2

• 15q11-13

• 16p11.2

• NLGN, NRXN, SHANK ve 22q11.2 kromozom bölgeleri

Otizm Bulgusuyla Seyreden Genetik Hastalıklar ve Sorumlu Genler

Otizm bulgusuyla seyreden bazı genetik hastalıklarda saptanan sorumlu genler şunlardır: AARS, ADNP, AKT1, ALDH18A1, CDKL5, CHD8, DYRK1A, EHMT1, FOXG1, MECP2, SHANK3, TSC1, UBE3A ve daha pek çok gen.

Bu genetik hastalıklarda otizmin yanı sıra zekâ geriliği ve diğer organ anomalileri de gözlemlenebilir. Otizm tanısının genetik alt yapısını araştırırken çocuk hekimleri, çocuk psikiyatristleri ve tıbbi genetik uzmanları ortak çalışmalıdır. Hastanın zihinsel ve fiziksel anomalileri bir bütün olarak değerlendirilmelidir.

Genetik Testlerin Önemi

Otizm tanısında yapılacak genetik testler şu adımları içerir:

1. Kromozom analizi ve array CGH

2. Tıbbi genetik uzmanı tarafından detaylı değerlendirme

Bu testler, gelecekteki çocuklar için risk oranlarını belirlemede büyük önem taşır.

Gen-Çevre Etkileşimi ve Otizm

Otizm, genetik ve çevresel faktörlerin ortak etkileşimi sonucunda ortaya çıkabilir. İşte gen-çevre etkileşimlerinin temel mekanizmaları:

1. Gen-Çevre Etkileşimi: Çevresel maruziyetlerin etkilerinin genotipe bağlı olarak değiştiği durumdur. Ek çevresel maruziyet, yüksek yatkınlık genotipi alt grubunda daha fazla hastalık riskini artırabilir.

2. Genetik Hasar: Çevresel faktörler, üreme hücrelerinde nokta mutasyonlara veya yapısal değişikliklere neden olabilir.

3. Epigenetik Modifikasyonlar: Çevresel ve genetik risk faktörlerinin hibrit etkisi gibi davranabilir ve kuşaktan kuşağa aktarılabilir.

4. Gen-Çevre Korelasyonu: Genotipin kişinin çevresel risk faktörlerine maruz kalmasını veya sosyal çevresini etkilemesi durumudur.

Sonuç

Otizmin genetik ve çevresel faktörlerin ortak etkileşimi sonucunda ortaya çıktığı bilinmektedir. Tanı ve tedavi süreçleri, multidisipliner yaklaşım gerektirir ve aile öyküsü ile klinik bulgular detaylı bir şekilde incelenmelidir.

Kaynaklar:

1. PubMed (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/)

2. Genetics Home Reference (https://ghr.nlm.nih.gov/)

3. National Institute of Mental Health (https://www.nimh.nih.gov/)