Bipolar Bozukluk ve Genetik: Kalıtsal Riskler ve Epigenetik Etkiler

-

Bipolar Bozukluk ve Genetik: Kalıtsallık ve Risk Faktörleri

Bipolar bozukluk, depresif ve manik dönemlerle seyreden, yüksek mortalite ve morbidite oranlarına sahip, hemen her alanda işlev kaybına yol açan ciddi bir psikiyatrik hastalıktır. Yaşam boyu sıklığı %1-5 arasında değişmektedir.

Bipolar Bozukluk ve Genetik: Kalıtsal Riskler ve Epigenetik Etkiler

Genetik Temelleri ve Kalıtsallık

Bipolar bozukluktan tek başına sorumlu bir gen henüz bulunamamış olmakla birlikte, bu hastalık %60-80 oranında genetik temellere dayanır. Çoklu genlerin bir arada rol oynadığı bu multifaktöriyel hastalık, ailesinde bipolar bozukluk bulunan bireylerde normal popülasyona kıyasla daha yüksek risk oluşturur.

Birinci derece akrabalarda (anne, baba, kardeş ve çocuklar) risk %20’ye kadar çıkarken, monozigot ikizlerde bu oran %67-90 arasındadır. Şizofreni ile ortak genlere sahip olan bipolar bozukluk, bu yönüyle psikotik bozuklukların genetik altyapısını anlamada kritik bir önem taşır.

Genetik Mekanizmalar

Epigenetik yolakların bipolar bozukluk ve şizofreni etiyolojisindeki etkileri arasında COMT geninin hipometilasyonu dikkat çekmektedir. Bunun yanı sıra, bipolar bozuklukta aday genler arasında şunlar yer almaktadır:

  • BDNF (Brain-Derived Neurotrophic Factor): Sinir sistemi fonksiyonlarında kritik bir rol oynar.

  • MAO-A (Monoamine Oxidase A): Nörotransmitter düzeylerini düzenler.

  • COMT (Catechol-O-Methyltransferase): Dopamin metabolizmasında etkili bir enzimdir.

  • hTPH2 (Tryptophan Hydroxylase 2): Serotonin sentezinde rol oynar.

Bu genlerin şizofrenide de farklı mekanizmalarla öne çıktığı görülmektedir. Bipolar bozukluk, tek kutuplu duygu durum bozukluğuna göre daha fazla kalıtsallık gösterir. Çift kutuplu duygu durum bozukluğu olan bireylerin ailelerinde risk, tek kutuplu bozukluklara göre daha yüksektir:

  • Tek kutuplu duygu durum bozukluğu: Risk 2-10 kat artar.

  • Çift kutuplu duygu durum bozukluğu: Risk 8-18 kat artar.

Kromozom ve Genetik Bağlantılar

22q, 18p, 13q, 10p, 10q, 6q, 5q ve 3q kromozom bölgelerinin hem bipolar bozukluk hem de şizofreni ile bağlantılı olabileceği düşünülmektedir. Hem anne hem de baba tarafından kalıtımın cinsiyetten bağımsız olarak eşit olduğu bilinmektedir.

Bipolar Bozuklukta Yakınlık Derecesine Göre Risk

Yakınlık DerecesiRisk Oranı
Her iki ebeveyni bipolar olan birey%50-75
Hasta bireyin çocuğu%9-16
Hasta bireyin kardeşi%19-23
Hasta bireyin tek yumurta ikizi%67-90

Sonuç

Bipolar bozukluk, genetik temeli güçlü olan karmaşık bir psikiyatrik hastalıktır. Genetik çalışmalar, hastalığın mekanizmalarını anlamaya ve bireyselleşirilmiş tedavi yaklaşımları geliştirmeye yöneliktir. Aile hikayesi olan bireylerin genetik danışmanlık ve erken izleme yönlendirilmesi önerilmektedir.

Kaynaklar

  • Craddock N, Sklar P. Genetics of bipolar disorder. The Lancet. 2023.

  • OMIM (Online Mendelian Inheritance in Man) Database.

  • Schizophrenia Working Group of the Psychiatric Genomics Consortium. Nature, 2022.

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Spinal Müsküler Atrofi (SMA): Genetik Temeller, Klinik Bulgular ve Tedavi Seçenekleri

-
Resim
Spinal Müsküler Atrofi (SMA) Nedir?      Spinal Müsküler Atrofi (SMA), motor nöron hasarı nedeniyle kas zayıflığına ve kas kaybına yol açan, otozomal resesif geçiş gösteren nadir bir nöromüsküler hastalıktır. Hastalığın temelinde, SMN1 (Survival Motor Neuron 1) genindeki delesyon veya patojenik mutasyonlar yer almaktadır. SMN proteini , motor nöronların hayatta kalması için kritik rol oynar. Eksikliği durumunda omurilikteki motor nöronlar dejenerasyona uğrar, kaslar uyarılamaz ve atrofi gelişir.      SMA'nın görülme sıklığı yaklaşık 1/6.000 - 1/10.000 arasında değişiklik göstermektedir. Taşıyıcılık oranı ise 1/40 - 1/60 arasındadır. Hastalığın kliniği, bulguları ve seyri genetik altyapıya ve SMN2 gen kopya sayısına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. SMA Spinal Musküler Atrofi SMA'nın Genetik Mekanizması      SMA, genetik olarak heterojen bir hastalık olup, SMN1 ve SMN2 genleri dışında da bazı genetik varyasyonlar ile ilişkilendirilmi...
devamı »

Prematür Ovarian Yetmezlik, Erken Menopoz

-
Resim
Prematür Ovarian Yetmezlik (POY) ve Erken Menopoz: Genetik Nedenler           Prematür ovarian yetmezlik (POY) veya erken menopoz, kadınlarda yumurtalık fonksiyonlarının 40 yaşından önce kaybedilmesiyle ortaya çıkan önemli bir durumdur. Genetik faktörler, bu rahatsızlığın en yaygın nedenleri arasında yer alır. Turner sendromu, Frajil X sendromu ve diğer genetik faktörler POY'un gelişiminde kritik rol oynar. Erken Menopoz, Prematür Ovaryen Yetmazlik Turner Sendromu ve X Kromozomu Anomalileri Klasik Turner Sendromu Turner sendromu, POY'un en yaygın genetik nedenidir ve X kromozomunun tamamen eksik olduğu bir durumdur. Klasik Turner sendromunda yumurtalık rezervi tamamen tükenmiştir ve doğurganlık mümkün değildir. Mozaik Turner Sendromu Mozaik Turner sendromunda, X kromozomu eksikliği kısmi veya hücresel düzeyde farklılık gösterebilir. Bu bireyler adet görebilir ve çocuk sahibi olabilirler. Ancak doğum öncesi dönemde başlayan foliküler kayıplar nedeniyle erken...
devamı »

Amyotrofik Lateral Skleroz, ALS Genetik mi?

-
Resim
Amniyotrofik lateral skleroz (ALS), genetik olarak birçok genetik varyasyonun orantısız olarak katkısıyla karakterize karmaşık bir nörodejeneratif hastalıktır. Ailede ALS hastası bireyin varlığı aile bireyleri açısından riski arttırır. ALS olan bireyin birinci derece akrabalarında (anne-baba-kardeş-çocuk) risk daha fazladır. Toplu olarak, tanımlanan genetik risk faktörleri, ALS’nin ∼% 50-% 70'inden sorumludur. ALS poligenik multifaktöriyel bir hastalıktır. Tek başına anlamı olmayan birçok genetik varyant ve birçok çevresel faktör bir araya gelerek hastalık ortaya çıkar. Hastalığın küçük bir kısmı ise tek gen hastalığı şeklinde kalıtırlır. Yani bir gendeki patojenik tek bir mutasyon hastalığın ortaya çıkmasına neden olabilir. Sonraki kuşaklara keskin bir biçimde kalıtılır. ALS’nin ortalama %9 ‘unda SOD1 genindeki mutasyonlar sorumlu tutulmaktadır. ALS ile ilişkili genlerin çoğu alellik heterojenite gösterir. Her gen içindeki farklı mutasyonlar aynı klinik fenotipe neden olabili...
devamı »