Obezite ve Genetik: Monogenik ve Poligenik Faktörlerin Hastalık Üzerindeki Etkileri

-

Obezite ve Genetik: Poligenik ve Monogenik Obezitenin Genetik Temelleri

Obezite, birçok hastalık gibi, genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıkan multifaktöriyel bir durumdur. Bu, hem poligenik hem de monogenik kalıtım örnekleri ile açıklanabilir. İkiz çalışmaları genetiğin obezitedeki önemini ortaya koymuş ve ailede obezite geçmişi olan bireylerin riskinin arttığını göstermiştir. Bu yazıda, obezitenin genetik temelini ayrıntılı bir şekilde inceleyeceğiz.

Obezite ve Genetik

Monogenik Obezite

Monogenik obezite, obezitenin nadir bir alt tipi olup (%1-4 oranında), tek bir gendeki kalıtımsal mutasyonlardan kaynaklanır. Bu tür obezite vakaları genellikle otozomal dominant veya otozomal resesif kalıtım ile aktarılır ve sonraki kuşaklarda %25-50 oranında görülme ihtimali vardır. Monogenik obezitede öne çıkan genler ve etkileri şu şekildedir:

Leptin Metabolizması ile İlişkili Genler:

  • POMC (Proopiomelanokortin): Mutasyonları otozomal dominant veya otozomal resesif kalıtılabilir.

  • PC1 (Proprotein Konvertaz): Mutasyonları otozomal resesif kalıtılır.

  • LEPR (Leptin Reseptör): Mutasyonları otozomal resesif kalıtılır.

  • LEP (Leptin): Mutasyonları otozomal resesif kalıtılır.

Melanokortin Metabolizması ile İlişkili Genler:

  • MC4R (Melanokortin 4 Reseptör): Mutasyonları otozomal dominant veya otozomal resesif kalıtılabilir.

Bu genlerdeki mutasyonlar genellikle izole obeziteye, yani sendromik olmayan obeziteye neden olur. MC4R mutasyonları, obezite ile en yaygın şekilde ilişkilendirilen genetik değişikliklerdir. Bu genetik yolakların hedeflenmesine yönelik tedavi seçenekleri hala araştırma aşamasındadır.

Poligenik Obezite

Obezitenin yaygın formu, poligenik kalıtıma dayanır ve tek başlarına hastalığa neden olmayan ancak obeziteye yatkınlık oluşturan birçok genetik değişim ile ilişkilidir. Bu genler arasında şunlar yer alır:

  • ADRB2 (B2 Adrenerjik Reseptör): Enerji metabolizmasını düzenler.

  • ADRB3 (B3 Adrenerjik Reseptör): Yağ dokusu metabolizmasında rol oynar.

  • ADRB1 (B1 Adrenerjik Reseptör): Metabolik hızı etkiler.

  • AMP1 (Adiponektin): İnsülin duyarlılığı ile ilişkilidir.

  • GAD2 (Glutamik Asit Dekarboksilaz): Enerji dengesini etkiler.

  • ENPP1 (Ektonükleotid Pirofosfataz/Fosfodiesteraz 1): İnsülin sinyalizasyonunda rol oynar.

  • SLC6A14 (Nörotransmitter Taşıyıcısı): Besin alımını düzenler.

  • PPAR-γ (Peroksizom Proliferatörle Aktive Olan Reseptör γ): Lipid metabolizmasında kritik rol oynar.

Poligenik obezite, genetik yatkınlıkla birlikte çevresel faktörlerden etkilenir. Dengeli beslenme, düzenli fiziksel aktivite ve yeterli uyku gibi yaşam tarzı faktörleri, obezite riskini azaltmada önemlidir.

Sendromik Obezite

Sendromik obezite, genetik altyapısı son derece belirgin olan ve genellikle doğuştan gelen ciddi anomalilerle seyreden bir durumdur. Bu bireylerde obezite genellikle mental retardasyon ve birden fazla organ anomalisine eşlik eder. Örnekler:

  • Prader-Willi Sendromu

  • Bardet-Biedl Sendromu

  • Laurence-Moon Sendromu

Bu sendromların genetik altyapısı, hastalığın gidişatını ve tedavisini belirlemek açısından kritik önem taşır.

Sonuç

Obezite, hem genetik hem de çevresel faktörlerin etkisiyle gelişen karmaşık bir hastalıktır. Monogenik, poligenik ve sendromik obezite ayrımları, bireyselleşirilmiş tedavi yaklaşımlarına olanak sağlar. Genetik test ve danışmanlık, obezite riski olan bireylerin erken dönemde belirlenmesine ve uygun tedavi seçeneklerine yönlendirilmesine yardımcı olabilir.

Kaynaklar

  • Farooqi IS, O’Rahilly S. Genetics of obesity in humans. Endocr Rev. 2023.

  • Choquet H, Meyre D. Genetics of obesity: what have we learned? Curr Genomics. 2022.

  • OMIM (Online Mendelian Inheritance in Man) Database.

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Spinal Müsküler Atrofi (SMA): Genetik Temeller, Klinik Bulgular ve Tedavi Seçenekleri

-
Resim
Spinal Müsküler Atrofi (SMA) Nedir?      Spinal Müsküler Atrofi (SMA), motor nöron hasarı nedeniyle kas zayıflığına ve kas kaybına yol açan, otozomal resesif geçiş gösteren nadir bir nöromüsküler hastalıktır. Hastalığın temelinde, SMN1 (Survival Motor Neuron 1) genindeki delesyon veya patojenik mutasyonlar yer almaktadır. SMN proteini , motor nöronların hayatta kalması için kritik rol oynar. Eksikliği durumunda omurilikteki motor nöronlar dejenerasyona uğrar, kaslar uyarılamaz ve atrofi gelişir.      SMA'nın görülme sıklığı yaklaşık 1/6.000 - 1/10.000 arasında değişiklik göstermektedir. Taşıyıcılık oranı ise 1/40 - 1/60 arasındadır. Hastalığın kliniği, bulguları ve seyri genetik altyapıya ve SMN2 gen kopya sayısına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. SMA Spinal Musküler Atrofi SMA'nın Genetik Mekanizması      SMA, genetik olarak heterojen bir hastalık olup, SMN1 ve SMN2 genleri dışında da bazı genetik varyasyonlar ile ilişkilendirilmi...
devamı »

Prematür Ovarian Yetmezlik, Erken Menopoz

-
Resim
Prematür Ovarian Yetmezlik (POY) ve Erken Menopoz: Genetik Nedenler           Prematür ovarian yetmezlik (POY) veya erken menopoz, kadınlarda yumurtalık fonksiyonlarının 40 yaşından önce kaybedilmesiyle ortaya çıkan önemli bir durumdur. Genetik faktörler, bu rahatsızlığın en yaygın nedenleri arasında yer alır. Turner sendromu, Frajil X sendromu ve diğer genetik faktörler POY'un gelişiminde kritik rol oynar. Erken Menopoz, Prematür Ovaryen Yetmazlik Turner Sendromu ve X Kromozomu Anomalileri Klasik Turner Sendromu Turner sendromu, POY'un en yaygın genetik nedenidir ve X kromozomunun tamamen eksik olduğu bir durumdur. Klasik Turner sendromunda yumurtalık rezervi tamamen tükenmiştir ve doğurganlık mümkün değildir. Mozaik Turner Sendromu Mozaik Turner sendromunda, X kromozomu eksikliği kısmi veya hücresel düzeyde farklılık gösterebilir. Bu bireyler adet görebilir ve çocuk sahibi olabilirler. Ancak doğum öncesi dönemde başlayan foliküler kayıplar nedeniyle erken...
devamı »

Amyotrofik Lateral Skleroz, ALS Genetik mi?

-
Resim
Amniyotrofik lateral skleroz (ALS), genetik olarak birçok genetik varyasyonun orantısız olarak katkısıyla karakterize karmaşık bir nörodejeneratif hastalıktır. Ailede ALS hastası bireyin varlığı aile bireyleri açısından riski arttırır. ALS olan bireyin birinci derece akrabalarında (anne-baba-kardeş-çocuk) risk daha fazladır. Toplu olarak, tanımlanan genetik risk faktörleri, ALS’nin ∼% 50-% 70'inden sorumludur. ALS poligenik multifaktöriyel bir hastalıktır. Tek başına anlamı olmayan birçok genetik varyant ve birçok çevresel faktör bir araya gelerek hastalık ortaya çıkar. Hastalığın küçük bir kısmı ise tek gen hastalığı şeklinde kalıtırlır. Yani bir gendeki patojenik tek bir mutasyon hastalığın ortaya çıkmasına neden olabilir. Sonraki kuşaklara keskin bir biçimde kalıtılır. ALS’nin ortalama %9 ‘unda SOD1 genindeki mutasyonlar sorumlu tutulmaktadır. ALS ile ilişkili genlerin çoğu alellik heterojenite gösterir. Her gen içindeki farklı mutasyonlar aynı klinik fenotipe neden olabili...
devamı »