Şizofreni ve Genetik: Multifaktöriyel Kalıtım ve Risk Faktörleri

Şizofreni ve Genetik: Multifaktöriyel Bir Psikiyatrik Hastalık

Şizofreni, düşünce, duygulanım ve davranışlarda bozulma ile ortaya çıkan karmaşık bir psikiyatrik hastalıktır. Hastalık, sanrılar, varsanılar, irade kaybı, reorganize davranışlar ve bellek bozuklukları gibi çeşitli belirtilerle kendini gösterir. Görülme sıklığı yaklaşık olarak 1/10.000'dir. Multifaktöriyel bir hastalık olan şizofreni, genetik ve çevresel faktörlerin karmaşık etkileşimi sonucu ortaya çıkar.

Şizofreni ve Genetik: Multifaktöriyel Kalıtım ve Risk Faktörleri

Genetik Yatkınlık ve Kalıtım

Şizofreninin kalıtsal yönünü aydınlatmaya yönelik çok sayıda ikiz çalışması yapılmıştır. Monozigotik ikizlerde risk %40-50'lere kadar çıkmaktadır. Bu oran, şizofreninin genetik bileşeninin güçlü olduğunu göstermektedir. Ancak, hastalığın kalıtımı çok karmaşıktır ve tek bir gen ile açıklanamaz. Şizofreni, birçok genin bir arada rol oynadığı poligenik bir hastalık modeline sahiptir. Ailesinde şizofreni bulunan bireylerin hastalık riski, akrabalık derecesine bağlı olarak artmaktadır:

Yakınlık Derecesi	Risk Oranı
Her iki ebeveyni şizofreni olan birey	%46
Hasta bireyin çocuğu	%9-16
Hasta bireyin kardeşi	%8-14
Hasta bireyin yeğeni	%1-4
Hasta bireyin amca/hala/dayı/teyzesi	%2
Hasta bireyin kuzeni	%2-6
Hasta bireyin torunu	%2-8

Bu veriler, hastalığın kalıtsal yönünü anlamada önemli bir rehber sunmaktadır.

Genetik Mekanizmalar

Şizofreninin genetik altyapısı, beyindeki farklı mekanizmaların ortak etkileşimi ile açıklanmaktadır. Dopaminerjik, nörotropik, glutamaterjik ve serotoninerjik yolaklar bu mekanizmalar arasında öne çıkıyor. Bu yolaklarda rol oynayan birçok aminoasit, protein ve enzimin kodlanmasından sorumlu genler tespit edilmiştir.

Şizofreni ile İlişkili Genler ve Yolaklar:

• COMT (Catechol-O-Methyltransferase): Dopaminerjik yolaklarda yer alır.

• BDNF (Brain-Derived Neurotrophic Factor): Nörotropik fonksiyonları destekler.

• SLC1A2: Glutamaterjik sinyalizasyonu etkiler.

• 5-HT1A-R: Serotoninerjik yolaklarda görev alır.

• DISC1, HTR2A, RTN4R, CHI3L1, SYN2, DRD3, NRXN1: Şizofreni ile ilişkili diğer genler arasında yer alır.

Yapılan genom boyu asosiasyon çalışmaları, bu genlerin şizofreni ile ilişkili olabileceğini ortaya koymuştur. Şizofreni ile ilişkili genlerin 1., 6. ve 22. kromozomlarda bulunduğu düşünülmektedir. Bu genlerin bir kısmının bipolar bozuklukla da ilişkili olduğu belirtilmektedir.

Tedavi Yaklaşımları

Şizofreni tedavisi, hastalığın genetik ve biyokimyasal mekanizmalarını hedef alan bireyselleştirilmiş yaklaşımları içermektedir. Dopaminerjik, glutamaterjik ve serotoninerjik yolakları hedef alan farmakolojik tedaviler öne çıkarken, bu yolaklara yönelik yeni tedavi stratejileri hala geliştirilmektedir.

Sonuç

Şizofreni, genetik ve çevresel faktörlerin karmaşık etkileşimi sonucu ortaya çıkan multifaktöriyel bir hastalıktır. Genetik yatkınlığı anlamaya yönelik çalışmalar, şizofreninin biyolojik temelini ve tedavi yöntemlerini aydınlatmada kritik bir rol oynamaktadır. Aile hikayesi olan bireylerde erken dönem genetik danışmanlık ve izlem önerilmektedir.

Kaynaklar

• Nussbaum RL, McInnes RR, Willard HF. Genetics in Medicine. 2015.

• Schizophrenia Working Group of the Psychiatric Genomics Consortium. Biological insights from 108 schizophrenia-associated genetic loci. Nature, 2022.

• OMIM (Online Mendelian Inheritance in Man) Database.