Bağımlılık ve Genetik: Poligenik Multifaktöriyel Kalıtımın Etkileri

-

        Bağımlılık, genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıkan karmaşık bir durumdur. Yapılan araştırmalar, bağımlılığa yatkınlık oluşturan belirli genetik değişiklikleri tanımlamıştır. Ancak, bu genetik varyantlar tek başlarına bağımlılık gelişimi için yeterli değildir. Burada en önemli gösterge, ailede bağımlılık veya diğer psikiyatrik hastalıkların bulunmasıdır. Psikiyatrik hastalıkların genetik temelinin karmaşık olduğu ve birbiriyle ilişkili olduğu bilinmektedir.

        Bağımlılığa yatkınlık yaratan genler büyük ölçüde dopamin, serotonin ve opioid yolaklarında yer alan proteinleri kodlayan genlerle ilişkili bulunmuştur. Bu yazıda, farklı madde ve davranış bağımlılıklarının genetik temelleri ve kalıtım oranları ele alınmaktadır.

Bağımlılık ve Genetik

Alkol Bağımlılığı ve Genetik

        Alkol bağımlılığı, genetik ve çevresel faktörlerin bir araya gelmesiyle gelişir. DRD4, 5-HTTLPR, DRD2, ANKK1, ALDH1B, ALDH2 ve OPRM1 genlerindeki spesifik varyantlar, alkol bağımlılığı gelişimiyle ilişkili bulunmuştur.

  • Kardeş ve ikiz çalışmalarında, alkol bağımlılığının kalıtım oranları %48-60 arasında değişkenlik göstermiştir.

  • Bu genetik değişiklikler, kişinin alkol toleransını ve alkol tüketme sıklığını etkileyebilir.

  • ALDH2 enzimi mutasyonları, alkol metabolizmasını bozarak bireylerin alkol alımı sonrası olumsuz semptomlar yaşamasına neden olur.

Nikotin Bağımlılığı ve Genetik

Sigara ve diğer tütün ürünlerine olan bağımlılık, genetik açıdan oldukça karmaşıktır.

  • Nikotin bağımlılığının kalıtım oranları %33-71 arasında değişkenlik göstermiştir.

    1. kromozomda bulunan CHRNA5, CHRNA3, CHRNB4 gibi nikotinik asetilkolin reseptör genleri nikotin bağımlılığı ile ilişkilidir.

    1. kromozomdaki CHRNA4 geni, bireyin nikotine duyarlılığını ve tüketim seviyesini etkileyebilir.

Kokain Bağımlılığı ve Genetik

Kokain bağımlılığı, dopamin yolağında rol oynayan genlerin etkisi altındadır.

  • Kokain bağımlılığının kalıtım oranı %42-79 olarak bildirilmektedir.

  • DRD2/ANKK1, NCAM1, TTC12, CALCYON, COMT gibi genler kokain bağımlılığıyla ilişkili bulunmuştur.

  • PER1, PER2 gibi sirkadiyen ritm genleri, bireyin bağımlılığa duyarlılığını etkileyebilir.

Esrar Bağımlılığı ve Genetik

Esrar kullanımı ve bağımlılığı üzerine yapılan genetik çalışmalar, özellikle CNR1 (cannabinoid reseptör 1) geninde belirli değişiklikler göstermiştir.

  • Genetik faktörlerin etkisi %35-60 arasında bildirilmektedir.

  • FAAH, GABRA2 ve GABA genleri de esrar bağımlılığı ile ilişkilendirilmiştir.

Opioid ve Kumar Bağımlılığı

Opioid bağımlılığında OPRM1, OPRD1, OPRK1 genleri etkilidir. Bu genler opioid ilaçlara duyarlılığı belirleyerek bağımlılık riskini yükseltebilir.

  • Opioid bağımlılığının genetik etkisi %54 olarak belirlenmiştir.

  • Kumar bağımlılığında ise dopamin yolağı etkili olup kalıtım oranı %50 civarındadır.

Sonuç

        Bağımlılık, genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimiyle oluşan multifaktöriyel bir hastalıktır. Şu anki bilgiler, bağımlılığın tamamen genetik bir hastalık olmadığını ancak bazı genlerin yatkınlık sağladığını göstermektedir. Genetik testler, kişisel risk değerlendirmelerinde ilerleyen dönemlerde daha fazla kullanılabilir hale gelebilir

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Spinal Müsküler Atrofi (SMA): Genetik Temeller, Klinik Bulgular ve Tedavi Seçenekleri

-
Resim
Spinal Müsküler Atrofi (SMA) Nedir?      Spinal Müsküler Atrofi (SMA), motor nöron hasarı nedeniyle kas zayıflığına ve kas kaybına yol açan, otozomal resesif geçiş gösteren nadir bir nöromüsküler hastalıktır. Hastalığın temelinde, SMN1 (Survival Motor Neuron 1) genindeki delesyon veya patojenik mutasyonlar yer almaktadır. SMN proteini , motor nöronların hayatta kalması için kritik rol oynar. Eksikliği durumunda omurilikteki motor nöronlar dejenerasyona uğrar, kaslar uyarılamaz ve atrofi gelişir.      SMA'nın görülme sıklığı yaklaşık 1/6.000 - 1/10.000 arasında değişiklik göstermektedir. Taşıyıcılık oranı ise 1/40 - 1/60 arasındadır. Hastalığın kliniği, bulguları ve seyri genetik altyapıya ve SMN2 gen kopya sayısına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. SMA Spinal Musküler Atrofi SMA'nın Genetik Mekanizması      SMA, genetik olarak heterojen bir hastalık olup, SMN1 ve SMN2 genleri dışında da bazı genetik varyasyonlar ile ilişkilendirilmi...
devamı »

Prematür Ovarian Yetmezlik, Erken Menopoz

-
Resim
Prematür Ovarian Yetmezlik (POY) ve Erken Menopoz: Genetik Nedenler           Prematür ovarian yetmezlik (POY) veya erken menopoz, kadınlarda yumurtalık fonksiyonlarının 40 yaşından önce kaybedilmesiyle ortaya çıkan önemli bir durumdur. Genetik faktörler, bu rahatsızlığın en yaygın nedenleri arasında yer alır. Turner sendromu, Frajil X sendromu ve diğer genetik faktörler POY'un gelişiminde kritik rol oynar. Erken Menopoz, Prematür Ovaryen Yetmazlik Turner Sendromu ve X Kromozomu Anomalileri Klasik Turner Sendromu Turner sendromu, POY'un en yaygın genetik nedenidir ve X kromozomunun tamamen eksik olduğu bir durumdur. Klasik Turner sendromunda yumurtalık rezervi tamamen tükenmiştir ve doğurganlık mümkün değildir. Mozaik Turner Sendromu Mozaik Turner sendromunda, X kromozomu eksikliği kısmi veya hücresel düzeyde farklılık gösterebilir. Bu bireyler adet görebilir ve çocuk sahibi olabilirler. Ancak doğum öncesi dönemde başlayan foliküler kayıplar nedeniyle erken...
devamı »

Amyotrofik Lateral Skleroz, ALS Genetik mi?

-
Resim
Amniyotrofik lateral skleroz (ALS), genetik olarak birçok genetik varyasyonun orantısız olarak katkısıyla karakterize karmaşık bir nörodejeneratif hastalıktır. Ailede ALS hastası bireyin varlığı aile bireyleri açısından riski arttırır. ALS olan bireyin birinci derece akrabalarında (anne-baba-kardeş-çocuk) risk daha fazladır. Toplu olarak, tanımlanan genetik risk faktörleri, ALS’nin ∼% 50-% 70'inden sorumludur. ALS poligenik multifaktöriyel bir hastalıktır. Tek başına anlamı olmayan birçok genetik varyant ve birçok çevresel faktör bir araya gelerek hastalık ortaya çıkar. Hastalığın küçük bir kısmı ise tek gen hastalığı şeklinde kalıtırlır. Yani bir gendeki patojenik tek bir mutasyon hastalığın ortaya çıkmasına neden olabilir. Sonraki kuşaklara keskin bir biçimde kalıtılır. ALS’nin ortalama %9 ‘unda SOD1 genindeki mutasyonlar sorumlu tutulmaktadır. ALS ile ilişkili genlerin çoğu alellik heterojenite gösterir. Her gen içindeki farklı mutasyonlar aynı klinik fenotipe neden olabili...
devamı »