Gen Terapisi Nedir? Somatik ve Germline Tedavi Yöntemleri, CAR-T ve Yeni Nesil Uygulamalar

-
Resim
Gen Terapisi: Genetik Hastalıkların Geleceğe Taşınan Umudu Gen terapisi , mutasyona uğramış genlerin düzeltilmesi veya fonksiyonel genlerin ilgili dokuya aktarılması yoluyla hastalıkların tedavi edilmesini hedefleyen deneysel bir biyoteknolojik yaklaşımdır. 2024 itibarıyla bazı gen tedavileri klinik uygulamalara geçmiş olsa da, çoğu hâlâ araştırma ve klinik deneme aşamasındadır. Başta kistik fibroz, Duchenne müsküler distrofi, hemofili, talasemi ve orak hücre anemisi gibi monogenik (tek gen hastalığı) bozukluklar olmak üzere, kanser ve viral enfeksiyonlar gibi edinsel hastalıklar da gen tedavisinin hedefi haline gelmiştir. Gen Terapisinin Temel Yöntemleri Gen tedavisinde yaygın olarak kullanılan yöntemlerden biri, rekombinant DNA teknolojisi ile oluşturulmuş genetik materyalin, bir vektör aracılığıyla hedef hücrelere taşınmasıdır. Bu vektörler sıklıkla modifiye edilmiş adenovirüs , lentivirüs , AAV (adeno-associated virus) gibi viral taşıyıcılardır. Alternatif olarak, plazmidler,...
Yorum Gönder

Genetik Yatkınlık Testleri: Sağlıklı Bireylerde Genetik Tarama Ne Kadar Gerekli?

-

Genetik Yatkınlık Testleri: Sağlıklı Bireylerde Genetik Tarama Ne Kadar Gerekli?

Günümüzde tıbbın kişiselleşmeye başlamasıyla birlikte genetik yatkınlık testleri sağlıklı bireylerde de giderek daha sık gündeme gelmektedir. Bu testler, kişinin henüz hastalık geliştirmemiş olsa bile genetik risklerini belirlemeyi hedefler. Ancak sağlıklı bireylerde yapılan bu taramaların klinik anlamı, etik boyutu ve psikolojik etkileri hala tartışmalıdır.

🔍 Genetik Tarama Nedir? Tanıdan Farkı Nedir?

Genetik tarama, hastalık gelişmeden önce, sağlıklı bireylerde riskin saptanmasını amaçlar. Buna karşın genetik tanı, hastalık bulgusu olan bireyde genetik nedenin belirlenmesidir. Bu ayrım özellikle kanser, kardiyovasküler hastalıklar ve nadir hastalıkların takibinde önemlidir.

Tarama testleri, toplum düzeyinde uygulandığında önleyici tıp açısından önemli fırsatlar sunar. Ancak bireysel düzeyde yapılan, anlamlılık düzeyi düşük, bilimsel karşılığı zayıf testlerin gereksiz anksiyeteye neden olabileceği unutulmamalıdır.

Genetik Yatkınlık Testleri

🧬 Hangi Testler Sağlıklı Bireylerde Kullanılıyor?

  1. Kansere Yatkınlık Panelleri: BRCA1/2, TP53, APC gibi genler üzerinden meme, over, kolon kanseri riski taranabilir.

  2. Kardiyovasküler Genetik Testler: LDLR, APOB gibi genler yoluyla hiperkolesterolemi, ani kardiyak ölüm riski değerlendirilebilir.

  3. Farmakogenetik Paneller: CYP450 ailesi, TPMT gibi genlerle bireye özel ilaç dozları planlanabilir.

  4. Taşıyıcılık Testleri: SMA, talasemi, kistik fibrozis gibi resesif geçişli hastalıklar için çiftler gebelik öncesi taranabilir.

⚠️ Genetik Taramanın Riskleri ve Etik Sorunları

  • Yanıltıcı sonuçlar: Varyantların klinik önemi her zaman net değildir. VUS (önemi bilinmeyen varyant) bulunması kişide gereksiz kaygı yaratabilir.

  • Ayrımcılık ve etik sorunlar: Genetik bilgiye göre iş veya sigorta gibi alanlarda ayrımcılık yapılması riski vardır.

  • Psikolojik etkiler: Genetik risk öğrenildiğinde, hastalık geliştirmemiş kişilerde anksiyete ve depresyon gelişebilir.

  • Aile içi ilişkiler: Test sonuçları, aile bireyleri arasında gerginlik ve suçluluk hissi yaratabilir.

Bu nedenle genetik tarama mutlaka genetik danışmanlık eşliğinde yapılmalı; testin içeriği, sınırlılıkları ve anlamı bireye ayrıntılı şekilde açıklanmalıdır.

📌 Ne Zaman ve Kimler İçin Genetik Tarama Gerekli Olabilir?

  • Ailesinde erken yaşta kanser öyküsü olanlar

  • Genetik hastalık taşıyıcılığı açısından riskli eşler

  • Ani kardiyak ölüm öyküsü bulunan aile bireyleri

  • Gebelik planlayan çiftler

  • Polikistik böbrek, kas hastalıkları gibi kalıtsal hastalık şüphesi olan bireyler

Bunun dışındaki bireylerde yapılacak taramaların kanıta dayalı bir gerekçesi olmalı; testin analitik geçerliliği ve klinik yararı açıkça ortaya konmalıdır.

📚 Kaynaklar 

  • WHO Genomic Screening Guidelines for Healthy Populations. 2024.

  • ACMG Policy Statement: Opportunistic Findings in Clinical Exome and Genome Sequencing. Genet Med. 2024.

  • Katapodi M et al. Psychosocial outcomes of genetic risk disclosure. J Clin Oncol. 2024.

  • NCBI Gene Testing Registry. Updated 2025. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr


Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Amyotrofik Lateral Skleroz, ALS Genetik mi?

-
Resim
Amniyotrofik lateral skleroz (ALS), genetik olarak birçok genetik varyasyonun orantısız olarak katkısıyla karakterize karmaşık bir nörodejeneratif hastalıktır. Ailede ALS hastası bireyin varlığı aile bireyleri açısından riski arttırır. ALS olan bireyin birinci derece akrabalarında (anne-baba-kardeş-çocuk) risk daha fazladır. Toplu olarak, tanımlanan genetik risk faktörleri, ALS’nin ∼% 50-% 70'inden sorumludur. ALS poligenik multifaktöriyel bir hastalıktır. Tek başına anlamı olmayan birçok genetik varyant ve birçok çevresel faktör bir araya gelerek hastalık ortaya çıkar. Hastalığın küçük bir kısmı ise tek gen hastalığı şeklinde kalıtırlır. Yani bir gendeki patojenik tek bir mutasyon hastalığın ortaya çıkmasına neden olabilir. Sonraki kuşaklara keskin bir biçimde kalıtılır. ALS’nin ortalama %9 ‘unda SOD1 genindeki mutasyonlar sorumlu tutulmaktadır. ALS ile ilişkili genlerin çoğu alellik heterojenite gösterir. Her gen içindeki farklı mutasyonlar aynı klinik fenotipe neden olabili...
devamı »

Prematür Ovarian Yetmezlik, Erken Menopoz

-
Resim
Prematür Ovarian Yetmezlik (POY) ve Erken Menopoz: Genetik Nedenler           Prematür ovarian yetmezlik (POY) veya erken menopoz, kadınlarda yumurtalık fonksiyonlarının 40 yaşından önce kaybedilmesiyle ortaya çıkan önemli bir durumdur. Genetik faktörler, bu rahatsızlığın en yaygın nedenleri arasında yer alır. Turner sendromu, Frajil X sendromu ve diğer genetik faktörler POY'un gelişiminde kritik rol oynar. Erken Menopoz, Prematür Ovaryen Yetmazlik Turner Sendromu ve X Kromozomu Anomalileri Klasik Turner Sendromu Turner sendromu, POY'un en yaygın genetik nedenidir ve X kromozomunun tamamen eksik olduğu bir durumdur. Klasik Turner sendromunda yumurtalık rezervi tamamen tükenmiştir ve doğurganlık mümkün değildir. Mozaik Turner Sendromu Mozaik Turner sendromunda, X kromozomu eksikliği kısmi veya hücresel düzeyde farklılık gösterebilir. Bu bireyler adet görebilir ve çocuk sahibi olabilirler. Ancak doğum öncesi dönemde başlayan foliküler kayıplar nedeniyle erken...
devamı »

Spinal Müsküler Atrofi (SMA): Genetik Temeller, Klinik Bulgular ve Tedavi Seçenekleri

-
Resim
Spinal Müsküler Atrofi (SMA) Nedir?      Spinal Müsküler Atrofi (SMA), motor nöron hasarı nedeniyle kas zayıflığına ve kas kaybına yol açan, otozomal resesif geçiş gösteren nadir bir nöromüsküler hastalıktır. Hastalığın temelinde, SMN1 (Survival Motor Neuron 1) genindeki delesyon veya patojenik mutasyonlar yer almaktadır. SMN proteini , motor nöronların hayatta kalması için kritik rol oynar. Eksikliği durumunda omurilikteki motor nöronlar dejenerasyona uğrar, kaslar uyarılamaz ve atrofi gelişir.      SMA'nın görülme sıklığı yaklaşık 1/6.000 - 1/10.000 arasında değişiklik göstermektedir. Taşıyıcılık oranı ise 1/40 - 1/60 arasındadır. Hastalığın kliniği, bulguları ve seyri genetik altyapıya ve SMN2 gen kopya sayısına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. SMA Spinal Musküler Atrofi SMA'nın Genetik Mekanizması      SMA, genetik olarak heterojen bir hastalık olup, SMN1 ve SMN2 genleri dışında da bazı genetik varyasyonlar ile ilişkilendirilmi...
devamı »